Mario Onaindia Natxiondo: van volksnationalist tot staatsnationalist

20 januari 2011

Joaquín Trincado zal in Eibar een paar scènes opnemen van de film 'El precio de la libertad'. De titel is overgenomen van het boek dat Mario Onaindia publiceerde in 2001, twee jaar voor zijn dood. De film wil de kijker kennis laten maken met de figuur van Mario Onaindia, die vee ljaren verbleef in de wijk Amaña te Eibar, en die beschouwd wordt als de eerste militant van ETA die de wapens neerlegde. De film wordt door Trincado bestempeld als een politieke thriller en beoogt een hommage te zijn voor de ter dood veroordeelde in het Proces van Burgos en later de ter dood veroordeelde door ETA.

Mario Onaindia Natxiondo is geboren op 13 januari 1948 te Lekeitio en overleed te Vitoria-Gasteiz op 31 augustus 2003. In de jaren 60 was hij lid van ETA. Later werd hij de leider van Euskadiko Ezkerra (*) om uiteindelijk zijn loopbaan te beëindigen bij de Partido Socialista de Euskadi, de Baskische federatie van de PSOE. In 1970 werd hij op het Proces van Burgos ter dood veroordeeld, maar onder druk van de internationale gemeenschap werd dit omgezet in levenslang.

(*) Euskadiko Ezkerra (EE) (Links uit Euskadi) werd in 1977 opgericht als coalitie van Euskal Iraultzarako Alderdia (EIA) en Euskadiko Mugimendu Komunista (EMK), beiden afscheuringen van ETA. Tijdens zijn voorzitterschap (secretaris-generaal) van de partij was Mario Onaindia één van de felste verdedigers in de publieke veroordeling van de gewapende strijd van ETA. Mario Onaindia was nochtans in het proces van Burgos veroordeeld geweest tot de doodstraf. Andere bekende figuren waren Juan María Bandrés, advocaat van Jokin Gorostidi tijdens datzelfde proces en Jon Idigoras, Santiago Brouard, Francisco Letamendia en Iñaki Esnaola. De laatste vier verlieten de coalitie om de partij Herri Batasuna te stichten.

Na de splitsing in de PNV (het afhaken van ex-Lehendakari Carlos Garaikoetxea Urriza) en de creatie van Eusko Alkartasuna (EA) in 1987, onderhield de partij EE verscheidene samenwerkingsverbanden met de EA, en werden zij lange tijd opgenomen in een coalitieregering onder de PNV.

In 1993 keurde een meerderheid van de aangesloten leden een fusie goed met de Partido Socialista de Euskadi (PSE), maar een minderheid die niet akkoord ging, stichtte een nieuwe partij de Euskal Ezkerra (EuE) die een alliantie sloot met EA. Hiermee was de ontbinding van de parti Euskadiko Ezkerra een feit en de integratie van het merendeel van de leiders in de PSE leidde tot een naamsverandering bij de PSE, nu Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) genoemd.

In 1966, toen hij nog bankbediende was en militant van het clandestiene PNV, trad hij toe tot ETA. In datzelfde jaar 1966 splitste ETA, tijdens de 5de Assemblee, op in twee fracties: ETA Berri (nieuw ETA) en ETA Zaharra (oud ETA). Net zoals het merendeel van de militanten sloot Mario Onaindia zich aan bij de laatste strekking (ETA Zaharra, dus). Hij bleef wel zijn sympathie behouden voor de klassenstrijd van ETA Berri met Patxi Iturrioz als boegbeeld. Samen met Iturrioz zal hij later eenzelfde politiek traject volgen.

Op 9 april 1969 werd hij in een leeg staand huis te Bilbao gearresteerd. Op het daaropvolgend proces van Burgos werd hij, samen met 16 anderen, beschuldigd van de aanslag op commissaris Melitón Manzanas, van banditisme, van subversie en van terrorisme. Hij werd veroordeeld tot de doodstraf en tot 51 jaar gevangenis. Onder de massale druk van de bevolking in Euskadi, in heel Spanje en in Europa werd de doodstraf omgezet in levenslang. Na 8 jaar gevangenisstraf en als gevolg van de algemene amnestiewet na de dood van Franco, werd hij vrijgelaten.

Tijdens de 6^de Asamblea van ETA in Baoina (1973) kwam een nieuw meningsverschil tot uiting tussen 2 stromingen: ETA Militar (absolute prioriteit voor de gewapende strijd) en ETA político-militar (de ondergeschiktheid van de gewapende strijd aan de politieke strijd). Onaindia behoorde tot de laatste strekking. Die strekking besloot begin de jaren 80 de wapens neer te leggen en exclusief de politieke weg te volgen. Onaindia werd medeoprichter van EIA-Euskal Iraultzarako Alderdia of Partido para la Revolución Vasca (*), die later samen met EMK- Euskadiko Mugimendu Komunista (Movimiento Comunista de Euskadi) de nieuwe politieke formatie EE-Euskadiko Ezkerra (Izquierda de Euskadi) zouden vormen. Van af dat moment wierp Onaindia zich op als één van de felste verdedigers in de publieke veroordeling van de gewapende strijd, waarbij hij praktisch volledig zijn oorspronkelijke objectieven afzweerde: hij negeerde nu het recht op zelfbeschikking en verdedigde de Spaanse grondwet, die hij vroeger uitspuwde. Het duurde niet lang of de EE integreerde zich in de staatsbehoudende partij PSE (de PSOE van Baskenland). De politieke partij staat nu bekend als PSE-EE.

(*) Euskal Iraultzako Alderdia-Partido de la Revolución Vasca (EIA) is een partij met marxistische en Baskisch nationalistische inslag die opereerde van 1977 tot 1982. De partij werd opgericht in 1977 na de 7de Assemblee van ETA, waar beslist werd de organisatie op te splitsen in een gewapende fractie en een politieke fractie. Tussen de twee zouden er geen organisatorische banden meer zijn, wel dezelfde doelstellingen. De partij vormde een coalitie met Euskadiko Ezkerra.

In 2001 schreef hij zijn memoires: “El precio de la libertad” (Uitgeverij: Espasa Calpe, Madrid, 2001 - ISBN: 9788423954612). In mei 2003 ontvangt hij de “Premie José Luis López de Lacalle”, voor zijn verdediging van de vrijheid en zijn strijd tegen de gewapende organisatie. Hij is ook in het bezit van de “Orden del Mérito Constitucional”, een medaille uitgereikt aan personen die zich hebben ingezet voor de Spaanse grondwet. Als beloning, voor een ex-nationalist die vroeger die grondwet uitspuwde, kan dit tellen. Hij overleed op 31 augustus 2003, op 55-jarige leeftijd, in het hospitaal van Txagorritxu (Vitoria). Mario Onaindía werd op 1 september 2003 begraven.

In het beruchte Burgosproces, eind 1970, waarbij voor het eerst Basken buiten Baskenland moesten terechtstaan, kreeg Onaindía samen met vijf anderen, de doodstraf voor de “terechtstelling” van Melitón Manzanas, de man die tijdens de Francodictatuur in Baskenland faam kreeg als folteraar. Vooral de aangeklaagden hadden door hun uitspraken de wereldpers gehaald. Onaindia bracht door zijn optreden (en zijn imposante gestalte) zelfs de militaire voorzitter van het Hof van zijn stuk. Hij loochende aan de moord op Manzanas deelgenomen te hebben “omdat hij niet de eer had gehad aan militaristische activiteiten mee te mogen doen”. Toen Onaindia daarop recht sprong en “Gora Euskadi Askatuta” riep (“Leve Vrij Baskenland”) sprongen zowel de auditeur als zijn plaatsvervanger recht en trokken hun sabel! Terwijl onder groot tumult de zaal ontruimd werd, zongen de beklaagden het (verboden) lied van de Baskische Soldaat: "Eusko Gudariak".