Txillardegi

In 1948 begon hij op eigen kracht de Baskische taal, het Euskara, te leren. Een taal die zijn familie totaal vreemd was. Omstreeks die tijd, gedurende zijn ingenieursstudies in Bilbao, participeerde hij ook in verscheidene nationalistische jeugdbewegingen,met als resultaat een eerste verblijf in de gevangenis. Samen met andere studenten, die zoals hijzelf, de toenmalige houding van de Partido Nacionalista Vasco als steriel beschouwden, richtte hij de groep EKIN op, die later eind 1958, begin 1959 zou uitmonden in het ontstaan van ETA.

Intussen had hij de liefde voor het Euskara allerminst verloren, en bezorgde hij in 1957, met de uitgave van de existentialistische roman “Leturiaren Egunkari Ezkutua” ( El diario secreto de Leturia), de Baskische literatuur een nieuwe en modernere dimensie.

In de proloog onderstreept Koldo Mitxelena (*) de grote invloed van dit werk voor de Baskische literatuur. En dit was zeker niet ongegrond. Leturia was het eerste controversiële personage in de literatuur dat door de monoloogvorm een nieuwe techniek in de vertelkunst naar voren bracht. Om die reden, en nog een paar andere, werd de roman beschouwd als de eerste moderne roman in het Euskara.

(*) Koldo Mitxelena Elissalt (ook bekend als Luis Michelena of Koldobika Mitxelena) -Rentería, 1915 - San Sebastián, 1987- was een Baskisch taalkundige. Hij doctoreerde in 1959 in de ‘Letteren en Wijsbegeerte’, een studie die hij in de gevangenis begonnen was. In 1958 werd hij professor Baskische Taal en Literatuur aan de Universiteit van Salamanca (de 1ste professor Baskische Taal en Literatuur aan een Spaanse universiteit). In 1978 krijgt hij de faculteit Filologie aan de Universiteit van País Vasco onder zijn bevoegdheid. Als lid van de Academia de la Lengua Vasca (Euskaltzaindia), werd hij beschouwd als één van meest toonaangevende figuren in de Baskische taal.

Jose Luis Alvarez Enparantza werd om redenen van zijn militantschap terug gearresteerd en in 1961 vertrok hij in ballingschap. Of het nu in Iparralde was, of in Parijs of in Brussel, immer bleef hij trouw aan zijn schrijversprofiel en aan zijn politiek engagement. Hij bleef samenwerken met de Academia de la Lengua Vasca en was één van de promotoren (samen met Koldo Mitxelena) van een eenvormige Baskische taal (er waren verschillende soorten Euskara, afhankelijk van de plaats waar men woonde). Dus een Algemeen Beschaafd Baskisch (Euskara Batua).

In 1967 verliet “Txillardegi” ETA en in 1977 (bij zijn terugkeer naar Hegoalde) werd hij één van de medeoprichters van de politieke partij ESB-Euskal Sozialista Biltzarrea (Convergencia Socialista Vasca). Een paar jaar later werd hij senator voor de politieke partij HB-Herri Batasuna.

Meerdere malen werd zijn voordracht als lid van de Academia de la Lengua Vasca (Euskaltzaindia), omwille van zijn politieke opvattingen, tegengewerkt. En tenslotte verzette hij zich vrijwillig, als protest hiertegen, tegen iedere verdere voordracht als lid van de Academie.

In de jaren 80 begon dan een universitaire loopbaan als specialist in de linguïstiek en beëindigde zijn loopbaan als professoremeritus aan de EHU-UPV (Euskal Herriko Unibertsitatea - Universidad del Pais Vasco).

Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillardegi” overleed op 14 januari 2012.

18 juni 2002

Op 18 juni 2002 verschijnt in de krant “Gara” een opmerkelijk artikel: "De stilte doorbreken", van de hand van de schrijver en medeoprichter van ETA, José Luis Alvarez, "Txillardegi".

“De buitengewoon gespannen en bedreigende situatie waarin Euskal Herria op dit ogenblik verkeert, en de wil om de zaken niet nog complexer te maken, heeft meerdere nationalisten (onder wie ikzelf) ertoe gebracht te zwijgen om niet voor ongewilde implicaties, misverstanden of mogelijke polemieken te zorgen. Maar sommigen zouden kunnen denken dat het lafheid is als ik op dit ogenblik niet op mijn beurt mijn pen boven haal.

De Spaanse regering wil (met behulp van de Franse) en van de antiterroristische golf die Bush orkestreert, een moderne “Endlösung” stellen aan het Baskisch Probleem. Op het niveau van de Spaanse Staat functioneert een écht anti-Baskische front, gebaseerd op de totale symbiose van het fascistoïde rechts van Aznar, met het rechtse ex-Catalaans van Pujol en het pseudo-links van Zapatero. Izquierda Unido vormt de enige uitzondering in de woestijn, een eerbare uitzondering wil ik hier nu nog maar eens toejuichen. Maar we moeten de schuldigen niet enkel buiten Baskenland zoeken. Wat in Navarra gaande is, kan een karikatuur genoemd worden, wreed maar waarachtig. De aanval op alles wat Baskisch is, gebeurt in Navarra openlijk met de steun van President Sanz, bisschop Sanz, rector Pérez Prados en dank zij de koppige medewerking van bekende spijtoptanten en van eminente oprichters van het Forum van Ermua. Wat de voorbije weken gebeurde, deed me denken aan een voorval uit 1960. Toen maakte het fameuze document, ondertekend door 339 priesters, dat uitging van Iñaki Azpiazu uit Azpeitia, maar opgesteld in Noord-Baskenland, duidelijk dat er in Baskenland iets nieuws gaande was. (Door het clandestien verspreiden ervan kwam ikzelf in de gevangenis van Martutene terecht.) De officiële Baskische politiek ging uit van de PNV en van Leizaola in ballingschap. De toekomst leek hopeloos, net zoals ze nu hopeloos lijkt. Nu zijn het 358 priesters die openlijk aanklagen wat ons volk opnieuw te lijden heeft onder het mom van de "antiterroristische" prioriteit. Vanuit de "Baskische Autonome Regering" van Lakua die zichzelf "nationalistisch" noemt, wordt onze taal ondermijnd en zijn er steeds meer en meer eentalige Spaanse functionarissen. Zo werden er door de Regering Ibarretxe 1.700 plaatsen opengesteld zonder dat er enige linguïstische eis gesteld werd. Het ging dan ook nog om mensen die rechtstreeks met zieken in aanraking komen. In de streek van Gernika zijn er geen Baskischsprekende rechters. Dit heeft geleid tot een staking van 1.319 Baskischsprekende Bizkayers. Verzint men gelijkaardige dingen in België of in Zwitserland?

Maar keren we terug tot 1960. ETA, dat nog helemaal geen geweld gebruikte, werd volledig gemarginaliseerd, want de aanvaarding van de organisatie zou tot een breuk tussen de PNV en de PSOE kunnen leiden en een eind aan het "Pact van Bayonne". Want het akkoord was ongeveer zo: de rechtse Basken voor de PNV, de linkse voor de PSOE, want de linkse Basken zijn Spanjaarden. Nu wil men hetzelfde principe toepassen, maar het werkt steeds slechter. De Linkse Nationalisten, met al hun fouten en gebreken waarover we nu niet willen spreken, vormen een groep waarmee rekening gehouden moet worden. Van de andere kant is er het ultra-Spaanse nationalisme dat ten zuiden van de Ebro regeert en dat van de PSOE een schoothondje van de PP heeft gemaakt.

Nu een pact sluiten met de PSOE is hetzelfde als een pact sluiten met Aznar. Hun enige doel is het liquideren van de Baskische Natie als politiek subject. Het enige dat ons nu kan interesseren, is het op gang brengen van een proces van zelfbestuur, los van Spanje en van Frankrijk, in een staat die Nafarroa, Navarra, Euskadi, Euskaria zal heten of eender welke naam zal dragen waarvoor het Baskische volk gekozen heeft. De basis voor dit proces moeten dringend gelegd worden. Een voorwaarde voor het op gang brengen, is een sociaal klimaat zonder geweld, noch legaal, noch als antwoord. We moeten er ons bewust van zijn dat Madrid niet wil horen of spreken van een pact met ETA, noch van vrijlating van gevangenen. Madrid wil repressie en spanning. Het was duidelijk dat bij de dood van Geresta, tijdens het bestand in 1999, in een totaal van provocaties, georkestreerd door de toenmalige Minister van Binnenlandse Zaken, Mayor Oreja, Madrid enkel de schaamteloze wens had dat ETA opnieuw zou beginnen. Het is niet waar dat Madrid "Vrede" wil. Wat Madrid wel wil, is het einde van ETA, van HB, de PNV, EA , etcetera. Madrid wil het totale einde van de Baskische Nationale Beweging. Madrid wil de sluiting van GARA, van "Egunkaria", van de bars en lokalen die het linkse nationalisme ten dienste staan. Daarna zullen de Batzokis (clubhuis PNV) volgen, de elkartetxes (clubhuis EA) en de culturele verenigingen. Madrid wil dat alles verdwijnt dat zich verzet tegen de knieval voor de Overwinning van Spanje, zoals op 1 april 1939. Madrid wil een fascistische overwinning op ons allemaal. Maar ik heb het voorgevoel dat er een nieuwe politiek-cultureel-militaire Baskische Beweging opbloeit, zoals in de jaren 60, meer Euskaldun dan de huidige, kritischer, sterker.

Daarom geloof ik echt dat een bestand dat van ETA uitgaat de druk onder abertzales sterk zou reduceren en de vitterij tussen "gewelddadigen" en democraten zou doen afnemen. Het politieke discours van Aznar zou niets méér zijn dan wat het is: het discours van het pure Franquisme. Ons Volk is er de laatste tientallen jaren enorm op vooruitgegaan, vooral dank zij de kracht en de opoffering van ETA en van het linkse nationalisme. Maar de tijden veranderen. De opbloei van 2002 zal zelfs geen kopie zijn van die van 1960. Dat kan ze niet zijn, en dat moet ze niet zijn. We leven nu in de periode van de informatica, van ondertitelde toespraken. We hebben een intelligente strategie nodig. De opbloei zal sterk zijn, doof voor de gezangen van autonomistische sirenes en in de richting van een proces naar zelfbestuur gaan.”

14 januari 2012

Op 14 januari 2012 is Txillardegi overleden.

Dubbelinterview naar aanleiding van 50 jaar ETA, verschenen in HUMO