De breuk van Txiberta

“La ruptura de Txiberta. Lo que no pudo ser” (De breuk van Txiberta. Wat niet zijn mocht), is de titel van een boek geschreven door de historicus Eduardo Renobales, gespecialiseerd in de studie van het Baskische Nationalisme gedurende de eerste helft van de 20ste eeuw.

Het boek onderzoekt de bijeenkomsten die in 1973 plaats vonden in het hotel Txiberta te Anglet in Frans-Baskenland. De bijeenkomsten vonden plaats aan de vooravond van de zogenaamde “La Transición” en verliepen in de volstrekte geheimhouding.

Txiberta bleef nazinderen omdat wat toen mogelijk geacht werd, toch mislukte. In Izaronews geeft Eduardo Renobales een interview.

Op basis van welk idee en onder wiens leiding werden de bijeenkomsten te Txiberta samengeroepen?

De Gesprekken van Txiberta zijn er gekomen onder impuls van Telesforo Monzón die ETA en de PNV kon overhalen om deel te nemen. Ook een groep van burgemeesters, met dezelfde ideeën, gingen op de oproep in. Initieel zouden de gesprekken handelen over een alternatief van verenigd Abertzale ten aanzien van de Spaanse Staat op weg naar “La Transición”. In tweede instantie werden de gesprekken ook opengezet voor politieke en sociale actoren die niet tot de Abertzale-gemeenschap behoorden. Om het met een metafoor van Monzón te zeggen: “De trein vertrekt met een paar passagier en pikt er onderweg nog heel wat op om samen aan te komen in het eindstation”.

Monzón was een bijzonder ambitieus persoon en riep veelal de wrok op bij andere politieke leiders.

Monzón was politiek beschouwd een utopische figuur en een dromer. Hem de eigenschap toekennen bijzonder ambitieus te zijn geweest, strookt niet met de werkelijkheid. Zijn leven werd gedomineerd door de burgeroorlog en de daaropvolgende verbanning, maar hij beschikte wel over een duidelijk concept hoe de nationale constructie te realiseren. Natuurlijk dacht hij in termen van het Baskische Nationalisme, maar hij was zeker niet partijdig. Hij begreep echter niet dat iemand de belangen van een land boven het eigenbelang zou kunnen stellen. Die overtuiging haalde het niet.

En ja, er bestond wrok tegen hem, vooral uit PNV-hoek, de partij waarin hij het grootste deel van zijn leven limiteerde. De oorzaak was de kritiek op bepaalde beslissingen van de jelkides de laatste tijd. Hij kon er totaal niet mee akkoord gaan.

Volgens de legende zouden de aanwezigen deelgenomen hebben op basis van een goedgekeurd besluit. Was dat zo?

Wat de voornaamste actoren betreft, heel zeker. De rest van de formaties heeft deelgenomen zonder een welbepaalde of definitieve houding, en zij stonden open voor wat zou kunnen beslist worden.

Er wordt ook verteld dat ETA voorwaarden op tafel legde: eenheid en niet deelnemen aan de komende eerste Spaanse verkiezingen.

Dat is zo. Anderen waren wel voorstander van deelname. Dat was een probleem, rigide posities die in hevig verzet zijn uitgemond. Dat is iets wat Monzón toen niet begreep en ik nu ook niet begrijp. Een (enige) schuldige zoeken voor het falen, is de aandacht afleiden van het essentiële.

Is het waar dat de bijeenkomsten (5?) gehouden werden in de wasserij van het hotel?

De data zijn 24 en 30 april en 12, 14, 17 en 23 mei 1977. de bijeenkomsten grepen plaats in de benedenverdieping van het hotel in een dienstzone.

Waarom werd er voor het hotel Txiberta gekozen?

Iemand van het management of van de directie was een vriend van Monzón, waardoor hij over het lokaal kon beschikken. Ik veronderstel dat er geen kosten werden aangerekend. Dat is heel belangrijk in het licht van de schaarste die op dat moment heerste. Bovendien waren het illegale, clandestiene en in ieder geval vreemde organisaties en politieke partijen in de ogen van de Franse regering. In het hotel was de discretie ook gewaarborgd.

Lagen er pistolen op tafel of niet? Volgens geruchten zou “Argala” een pistool op tafel hebben gelegd.

Omstreeks die tijd was het uitzonderlijk en onalledaags dat militanten van ETA met wapens rondliepen in Iparralde (Frans-Baskenland). En dat was algemeen geweten. Een deel van de protagonisten had wel het vermoeden dat sommigen gewapend waren, maar niemand heeft mij ooit verzekerd dat er een pistool op tafel lag. Er was niemand die zich ter plaatse bedreigd voelde. Azkarraga, toenmalig PNV, nu Eusko Alkartasuna (en andere vertegenwoordigers) hebben mij dat bevestigd, en ik heb het volste vertrouwen in hun geloofwaardigheid. De fabel van de bedreigingen is pas later tot stand gekomen en naar het mij voorkomt misbruikt als rechtvaardiging vanhet debacle.

Wat gebeurde er tijdens de recessen?

Iets heel eigenaardig en dat stemt tot nadenken. Tijdens de recessen bleef iedereen in het hotel lunchen. Er werden hiervoor twee tafels gebruikt: een tafel voor de vertegenwoordiging van de PNV, en een tafel voor al de rest. Het is een veelzeggende anekdote en het weerspiegeld treffend van wat er zich in Txiberta heeft afgespeeld.

Werden er nota's genomen, werd er een verslag van de bijeenkomsten gemaakt?

Verscheidene partijen hebben nota's genomen, maar ieder voor zich. Hoogstverbazend kan het genoemd worden dat er geen officiële akte opgesteld werd. Alle besprekingen werden in het geheugen opgeslagen, op gevaar af van misbruik of controverses. Dat bleek al vlug toen er later anomalieën aan het licht kwamen, want Mirentxu Purroy had de taak van secretaresse van Monzón op zich genomen en de tegengestelde interpretaties waren niet uit de lucht.

Na alles bestudeerd te hebben, waarom denkt u dat het tot een breuk gekomen is?

Hoofdzakelijk omdat actoren van de P°NV en van ETA elk afzonderlijk een rigide en stugge houding hebben aangenomen tijdens de besprekingen. Geen van beiden wilde dat de tegenpartij een slag kunnen slaan bij de nationalisten in Baskenland. Bovendien menen analisten die ik gecontracteerd heb dat de tijd nog niet rijp was om tot een akkoord te komen, niettegenstaande de verwoede pogingen van Monzón en José Luis Elkoro. Het ging er immers om “La Transición” te aanvaarden met of zonder breuk van het verleden. Bovendien werd daarnaast ook nog eens de kwestie van amnestie en van de Baskische politieke gevangenen op tafel gelegd. Iedereen dacht dat zij het bij het rechte eind hadden en dat de anderen wel zouden bijdraaien, maar niemand week af van zijn initiële positie. Dit leidde tot verslagenheid bij alle deelnemers. Zoveel en zolang onderhandelen en op geen enkel punt overeenkomst bereiken. En het ergste van die toestand was dat er een breuk ontstond in het kamp van de Baskische nationalisten tussen Izquierda Abertzale en de PNV. Die breuk zou met de tijd groter worden.

Zouden wij beter af geweest zijn met een succes?

Ongetwijfeld! Als er een akkoord zou gesloten zijn, dan zou ETA onmiddellijk van het toneel verdwenen zijn. Het resultaat was nu een immense haat en tonnen verdriet die wij, Basken, niet verdienen. Het getuigt van een enorme onverantwoordelijkheid van alle partijen. Maar we moeten ook niet naïef zijn: er zijn krachten van buitenaf geweest die al het mogelijke gedaan hebben om een akkoord te verhinderen. Als er vroeg of laat toch vrede komt, dan zullen velen verantwoording moeten afleggen over wat er is misgelopen en zij zullen openbaar mea culpa públicomoeten slaan.

Noot:

Om het boek: “La ruptura de Txiberta. Lo que no pudo ser”, te kunnen samenstellen, heeft Eduardo Renobales (Zierbena, 1956) persoonlijke interviews gehad met José Luis Elkoro, Valentín Solagaistua, Jon Nicolás, Germán Urbizu, Joseba Azkarraga, Francisco Letamendia, José Félix Azurmendi en Edurne Brouard.

Bron: Ahaztuak 1936-1977 – 7 februari 2011