Fueros

"Fueros" waren een verzameling van normen en wetten die regelend optraden in het politieke, het administratieve, het juridische en het economische leven van Euskal Heria, en zijn al in gebruik sedert onheuglijke tijden. Het waren ongeschreven gebruiken en gewoontes die later, als Spanje en Frankrijk zich genoodzaakt voelden om over het hele grondgebied te regeren, de vorm aannamen van wetten en als dusdanig ook werden neergeschreven. De eerste geschreven Fueros dateren in Araba van 1332, in Gipuzkoa van 1457, in Lapurdi van 1514, in Zuberoa van 1520 en in Bizkaia van 1527. Nafarroa kende verschillende documenten daterend van de 8^ste tot 13^de eeuw, alhoewel aangenomen wordt dat de algemene "Fueros" er dateren van 1234. In Nafarroa Beherea dateren de forale documenten van 1608.

'Fuero' is een wettelijke term en een concept, afkomstig uit het Latijnse forum, een open ruimte gebruikt als markt, tribunaal of vergaderplaats. Het Spaanse "fuero" omvat tal van betekenissen afhankelijk van de context. Het is een bundeling van wetten, voornamelijk lokaal of regionaal gericht; een reeks specifieke wetten die klassen of standen identificeren (de 'fuero militar' is vergelijkbaar met de militaire code, de 'fuero eclesiástico' is gericht op de Kerk). in veel betekenissen is de "Fuero" het equivalent van het Angelsaksische 'charter' of de oorkonde.

De 'fuero' dateert uit het feodale tijdperk en werd toegekend aan bepaalde groepen of gemeenschappen. De meest notabele groepen waren de Kerk, de militairen en bepaalde regio's. Voornamelijk in de Baskische provincies werden de 'fueros' beschouwd als gelijkwaardig aan een grondwet, die zij als een verworven recht aanzagen. Als er in het huidige Baskenland verwezen wordt naar hun rechten, heeft dat veel te maken met de 'fueros' waarover zij eeuwenlang beschikten. De teleurgang van de 'fueros' wordt verder besproken in de rubriek: "Kern van het conflict".

Het Francoregime beschouwde de Baskische provincies Bizkaia en Gipuzkoa als 'verradersprovincies' en schafte de 'fueros' af. De twee andere provincies, Nafarroa (Navarra) en Araba (Álava), die wel de opstand hadden gesteund, bleven een soort van forale autonomie behouden. Tot op vandaag wordt de autonome gemeenschap Navarra "Comunidad Foral de Navarra" genoemd (foral is een afleiding van 'fuero'), en de 'Fueros" worden nu "Amejoramiento del Fuero" genoemd (Amejoramiento is verbetering, althans voor de Spanjaarden).

Vroeger regeerden de Basken volgens een "fuero de albedrio" (een fuero naar goeddunken) die altijd gewoontes, gebruiken en tradities omvatte. De annexatie van Hegoalde bij Castilië en Iparralde bij Frankrijk zorgden ervoor dat de respectievelijke junta's die verscheidenheid aan Fueros samenbundelden in een compendium, waarin juridisch gezien de wijze van besturen werd opgenomen. Alle Spaanse en Franse koningen bekrachtigden deze documenten, tot ze in de 18^de eeuw in het noorden (Franse Revolutie ) en de 19^de eeuw in het zuiden (Verdrag van Bergara) werden afgeschaft.

In het kort samengevat sloeg de inhoud van de Fueros hierop: de principes vastleggen van juridische, administratieve en economische aangelegenheden. Toen de koningen de Fueros bekrachtigden, werden nog volgende elementen aan toegevoegd: een defensieve categorie, regels voor de militaire dienst, de omschrijving van het recht op Fueros, de manier waarop iemand verkozen moest worden, straffen voor verraders en ga zo maar door. Het waren eigenlijk kleine grondwetten geworden.

Na de Eerste Carlistenoorlog werden de Fueros voor het eerst in 5 eeuwen gewijzigd: in Iparralde was dit bij de Franse Revolutie in 1789 en wel met volledige afschaffing, in Hegoalde met het Verdrag van Bergara in 1839, waarin gestipuleerd werd: "...zolang zij geen afbreuk doen aan de grondwettelijke eenheid van de monarchie...". Op 16 december van dat zelfde jaar werd de poort geopend die stelde dat ieder herrialde (provincie) direct met de regering moest negotiëren.

Die mogelijkheid zette het bestuur in Navarra er toe aan een pact te ondertekenen dat zich concretiseerde in De Ley Paccionada van 16 augustus 1841. Misschien was dit wel ingegeven door het feit dat op 5 januari van datzelfde jaar Madrid de forale vrijbrieven van de Baskische provincies gesupprimeerd had, en op 21 juli 1876 volledig afgeschaft had.

Monument van de Fueros te Pamplona