Cándido Saseta
“Saseto is dood. Er is een soldaat van ons gestorven. Van ons. Van allen, antifascisten die binnen of buiten Euskadi leven en strijden om de vijand van vrede en de vijand van de vrijheid van de mensen en van ons volk, uit te roeien”
("Euzkadi Roja”, 1937)
Volgende tekst over Candido Saseta Etxebarria verscheen in 1937 in de krant van de PCE (Spaanse Communisten) “Euzkadi Roja”:
"Ha muerto Saseta. Ha muerto un soldado nuestro. Nuestro. De todos los antifascistas que dentro o fuera de Euzkadi vivimos y luchamos para exterminar al enemigo de la paz y de la libertad de los hombres y de los Pueblos"
("Euzkadi Roja”, 1937)
CÁNDIDO SASETA ETXEBARRÍA+23 februari 1937
Tijdens de eedaflegging op 7 oktober 1936 van de eerste president van de Baskische regering, Lehendakari José Antonio Aguirre y Lekube, in Gernika, kon men op de gevel van een gebouw die de Baskische milities herbergde, een spandoek zien waarop te lezen stond: ”Estatuto no, Independencia sí”, Statuut neen, onafhankelijkheid ja. De chef van die milities, kapitein Cándido Saseta, erkende later dat hij de taak ontvangen had om een militair corps te vormen, independistisch van karakter en niet regionalistisch. Cándido Saseta Etxebarría, een ANV-militant, is geboren te Hondarribia- Fuenterrabía op 12 december 1904. Toen hij 15 jaar was trok hij naar de Academia Militar de Intendencia te Ávila. Bij het uitbreken van de opstand tegen de wettelijke republikeinse regering in 1936 was hij Intendancekapitein bij het garnizoen te Vitoria. Hij schaarde zich achter het bevel van Augusto Pérez Garmendia, Commandant van de Generale Staf te San Sebastián, trouw gebleven aan de wettige republiek.
Saseta werd militaire chef benoemd van de Comandancia (Kommandatur) van Azpeitia, en hij kwam actief tussen in de creatie van de "Euzko Gudarostea" (*) of Baskisch Leger, en in januari 1937 werd hij er commandant van benoemd.
Defilé van Baskische eenheden van de Euzko Gudarostea
op de Gran Vía te Bilbao
Aan het hoofd van zijn “Gudaris” (soldaten: guda betekent oorlog en het suffix -ari betekent beroep) vocht hij een verbeten strijd uit. Hij was in februari 1937, één maand na zijn benoeming als commandant, naar het front in Asturias gestuurd, en op 23 februari 1937 sneuvelde Cándido Saseta bij Areces in Asturias, toen een scherpschutter een einde maakte aan zijn jonge leven. Saseta werd samen met 80 à 100 medestrijders in een massagraf gestopt van wat later “Padrón de los Vascos” zou gaan heten (een padrón is een kolom met een inscriptie die aan een belangrijke gebeurtenis herinnert).
Gelukkig kon Ramón Valdés, een 86-jarige inwoner van het dorpje, zich nog precies herinneren waar Saseta en zijn gudaris moesten liggen. Jaren geleden begon het Instituut Aranzadi aan de zoektocht. Saseta was de enige geuniformeerde in de groep. En de stoffelijke resten werden daadwerkelijk gevonden. Aranzadi probeert nu de overige resten te identificeren.
(*) Euzko Gudarostea
Euzko Gudarostea is de Baskische benaming die gegeven werd aan het leger van de Baskische regering tijdens de Spaanse burgeroorlog. De Euzko Gudarostea kwam uiteindelijk onder het bevel te staan van intendancekapitein Cándido Saseta. Het leger werd gecontroleerd door de Députés van de PNV, Manuel de Irujo, José María Lasarte en Telesforo Monzón.
Het Euzko Gudarostea was samengesteld uit 28 bataljons, waaronder 12 van de PNV en 2 van de ANV. Het beschikte ook over een kleine marinevloot, de “Euzko itsas Gudarostea” genoemd, en die vloot bestond uit 4 omgevormde vissersschepen (treilers) die deels bewapend werden en deels dienst deden als mijnenvegers. De piepkleine vloot werd beroemd in de slag bij Matxitxako tegen de kruiser “Canarias”. Het leger beschikte ook over een kleine luchtmacht, genoemd naar het beroemde circus uit die tijd “Circo Price”, omwille van de vele kleuren van de vliegtuigen.
Een omgevormde vissersboot (treiler)
In de kazerne van Bidart in Iparralde, die geleid werd door de schrijver Esteban Urkiaga, Lauaxeta, werden duizenden gudaris gevormd.
"Lauaxeta" werd op 25 juni 1937 tegen de muur van het kerkhof van Santa Isabel in Vitoria-Gasteiz gefusilleerd. Een gedenkplaat werd onthuld met daarop geschreven: "Dana emon behar jako maite dan askatasunari" (Laten wij alles geven voor de vrijheid die wij liefhebben) en "Gure poeta eta idazlea hemen fusilatu zuten. 1937 ekainaren 25ean" (Onze dichter en schrijver werd hier geëxecuteerd. 25 Juni 1937). Hij werd de dag na het bombardement op Gernika gearresteerd en tegen de muur van het kerkhof geplaatst…Hij werd 32 jaar.
Op de uitzichtpost tussen Bermeo en Bakio werd op 6 maart 2007 een sculptuur “Monumento Matxitxakoko Guda" van de vermaarde Baskische kunstenaar Nestor Basterretxea onthuld, als herdenking aan de de Slag van Matxitxako van 1937.
Monumento Matxitxakoko Guda
De stoffelijke resten van Cándido Saseta keren terug naar Euskal Herria
Nadat het Instituut Aranzadi de stoffelijke resten van commandant Cándido Saseta had opgegraven, werden ze op 13 maart 2008 teruggebracht naar Euskal Herria.
Vertegenwoordigers van Aranzadi, familieleden, leden van de “Sasetaren aldeko taldea” (een lokaal collectief uit zijn geboorteplaats Hondarribia dat ijvert om Seseta blijvend te herdenken) en de EAE-ANV zijn in Donosia bijeengekomen om hem een verdiende hommage te betonen.
Ter gelegenheid van de 71ste verjaardag van het bombardement op Gernika wordt aan Saseta op 26 april 2008 de onderscheiding “Gernika por la Paz y la Reconciliación” (Gernika voor de vrede en de verzoening) toegekend.