Plan Ibarretxe
Een uitgestoken hand?
Het Baskische Autonome Parlement keurde op 30 december 2004 het plan Ibarretxe voor een verregaande autonomie voor Baskenland, met een nipte meerderheid van 39 tegen 35 stemmen, goed. Intussen werd het plan, eind januari 2005, in de Cortés met grote meerderheid verworpen, wegens ongrondwettelijk.
Het almaar toenemende centralisme van de Spaanse regering en de almaar toenemende onderdrukking van de politieke vrijheden in Baskenland lijkt ook bij de PNV het besef te doen ontwaken dat de politieke status-quo aan verandering toe is. Terwijl deze plannen steeds concretere vormen aannemen wordt de reactie vanuit Madrid steeds hysterischer.
Lange tijd heeft de PNV zich neergelegd bij de bevoegdheden die de Baskische Autonome Regio op grond van het autonomiestatuut bezat. De laatste jaren groeide evenwel de ergernis over het feit dat de geleidelijke bevoegdheidsoverdracht aan de Baskische regio, waarin het statuut voorziet, stagneerde (er moeten nog maar liefst 37 bevoegdheden worden overgedragen) terwijl tegelijkertijd de inbreuken vanuit Madrid op het dagelijkse leven in Baskenland almaar groter werden. Vanuit de PNV gingen steeds vaker stemmen op die een vernieuwing van het statuut verlangden. Net als bij Batasuna al jaren het geval was, begon bij de PNV en EA het idee te leven dat het bestaande autonomiestatuut een gepasseerd station begon te worden. Dit leidde al tot felle reacties vanuit de in Madrid regerende Partido Popular dat zich plotseling opwierp als de grote verdediger van het autonomiestatuut en de Spaanse grondwet. De ironie dat juist de door Franco-minister Fraga Iribarne opgerichte PP zich nu als verdediger van het door haar altijd verfoeide en nooit uitgevoerde autonomiestatuut opwierp, bleef in Baskenland niet onopgemerkt.
Dat het zowel de PNV als de PP menens was, bleek toen de Baskische president (Lehendakari in het Baskisch) Ibarretxe afgelopen september 2004 inderdaad een uitgewerkt voorstel voor een nieuwe vorm van samenwerking met Spanje presenteerde, het Plan-Ibarretxe (of, volgens de PP, het plan-Ibarreche). Het Plan-Ibarretxe voorziet in een nieuwe overeenkomst tussen Baskenland (d.w.z. de drie westelijke provincies, Bizkaia, Araba en Gipuzkoa, van Baskenland) en de Spaanse staat. Aldus zou men een nieuwe "status van vrije vereniging" moeten creëren. Deze nieuwe status zou gebaseerd moeten zijn op vrijwilligheid. Het plan voorziet dan ook in de mogelijkheid dat de Basken (althans, de Basken die in de drie westelijke provincies wonen) door middel van referenda, hun zelfbeschikkingsrecht uitoefenen en dat Spanje dit dient te respecteren. Ook voorziet het plan in de mogelijkheid de band met de andere Baskische regio's (Nafarroa in de Spaanse staat en Lapurdi, Behenafarroa en Zuberoa in de Franse staat) aan te halen. Dit laatste uiteraard voor zover deze andere regio's dat ook wensen. De Lehendakari presenteert het voorstel uitdrukkelijk als een uitgangspunt voor discussie. In de gedachten van Ibarretxe zou het Baskische parlement uitgebreid moeten discussiëren alvorens een definitief plan wordt opgesteld. Dit plan zou, na goedkeuring door het Spaanse parlement, door de Baskische bevolking moeten worden goedgekeurd door middel van Referendum. Wel geeft de Baskische president aan dat hij ook een referendum zal organiseren indien het plan wel door het Baskische parlement, maar niet door het Spaanse parlement zal worden goedgekeurd. Batasuna laat weten het voorstel onvoldoende te vinden, aangezien het zich beperkt tot de drie westelijke provincies van Baskenland en omdat uitoefening van het zelfbeschikkingsrecht ook in het nieuwe voorstel afhankelijk blijft van goedkeuring door Madrid. Het is evenwel maar de vraag of het ooit zover zal komen. Madrid (zowel de regering als de oppositie) heeft het voorstel van de Lehendakari als oorlogsverklaring opgevat en probeert met alle middelen die haar ter beschikking staan (beter gezegd, die zij zich toe-eigent) te voorkomen dat het Baskische parlement überhaupt maar over de kwestie komt te spreken. De mediahetze is ongekend. De "status van vrije samenwerking" wordt moedwillig veranderd in "vrij samenwerkende Staat". Een argeloze lezer van een gemiddelde Spaanse krant weet aldus niet beter of Ibarretxe heeft niets minder dan de onafhankelijkheid van Baskenland voorgesteld. Madrid doet het voorkomen of Ibarretxe een regelrechte burgeroorlog wil starten en alle vrijheden die de Spaanse grondwet en het statuut gebracht heeft wil vernietigen.
Het blijft evenwel niet bij een mediahetze. De Spaanse regering vecht zowel het besluit van de Baskische regering aan om het voorstel aan het Baskische parlement te doen toekomen, als ook het besluit van de vaste Kamercommissie van het Baskische parlement om het voorstel in behandeling te nemen bij het constitutionele hof. Volgens de Spaanse regering zijn de voorstellen in strijd met de grondwet. De Baskische provincie Araba, een provincie waar de Spaannationalisten bij de laatste verkiezingen een meerderheid behaalden, vecht de plannen aan bij het Baskische hooggerechtshof. Het is nog onbekend of het constitutionele hof de behandeling van het voorstel opschort.
De Baskische regering is woedend. Zij wijst er op dat een voorstel nooit ongrondwettig kan zijn. Slechts door het parlement aangenomen wetten kunnen als ongrondwettig vernietigd worden. Op deze manier kan elk voorstel tot grondwetswijziging (per definitie in strijd met de huidige grondwet) verboden worden. De Baskische regering verwijt Madrid dat zij elke vorm van debat probeert te voorkomen en dat dit ten gronde ondemocratisch is. De vergelijkingen met het Franco-regime zijn niet van de lucht. Met name de Partido Popular lijkt er in het Baskische parlement alles aan te doen om elke vorm van debat te voorkomen. Telkens wanneer het woord gegeven wordt aan een lid van de fractie van de inmiddels verboden (maar wel verkozen) partij Batasuna stapt de PP-fractie 'en masse' op. Leden van de Baskische regering worden in het parlement uitgemaakt voor erfgenamen van ETA en recent presteerde PP-parlementariër Iturgaiz het zelfs om tot driemaal toe een stem uit te brengen voor de afwezige fractievoorzitter van de PP, Mayor Oreja. Nadat hij op heterdaad werd betrapt, beweerde hij dat hij per ongeluk het stemknopje van Oreja had aangeraakt. Tv-beelden wezen evenwel uit dat de valse stemming doelbewust plaatsvond. De PP blijft evenwel volhouden dat stemmen en een stemknop indrukken twee heel verschillende dingen zijn.
Om te voorkomen dat Ibarretxe de behandeling van het voorstel doorzet en uiteindelijk een referendum houdt, werkt de PP momenteel aan een aanpassing van het Spaanse strafrecht die het mogelijk moet maken om bestuurders die op illegale wijze het volk raadplegen tot maximaal vijf jaar gevangenisstraf te geven. Wat de PNV betreft lijkt de maat nu vol. Zij wijst er steeds vaker op dat dit voorstel wat haar betreft het laatste voorstel vormt voor samenleving en dat het volgende voorstel van de PNV de onafhankelijkheid van Baskenland zal zijn.
Overgenomen uit "Baskenland Informatie Centrum".
Plan Ibaretxe
Baskenland op weg naar zelfstandigheid... of toch niet?
Juan José Ibarretxe, de Baskische Lehendakari of Minister- President heeft eind september een plan voorgesteld dat een einde zou moeten maken aan het politieke geweld in zijn land en dat nieuwe verhoudingen met de Spaanse staat inhoudt. Het is de bedoeling dat de Basken zich binnen een jaar bij referendum zouden kunnen uitspreken over de voorstellen.
Die houden o.m. in dat Baskenland zou omgevormd worden tot een "Vrije Associatie" met Spanje, dat er een dubbele Baskische en Spaanse nationaliteit komt, dat justitie en andere bevoegdheden worden overgedragen, dat het Baskisch Parlement de bevoegdheid krijgt om referenda te organiseren over de volledige onafhankelijkheid, dat de Spaanse regering niet langer het recht zou hebben de Baskische autonomie op te schorten en dat Baskenland zelf zijn buitenlands beleid zou kunnen voeren, met inbegrip van een rechtstreekse vertegenwoordiging op Europees niveau.
De Minister-president als bode
En hoewel in de aanhef van de tekst heel Baskenland als een natie wordt omschreven heeft Ibarretxe zijn plan toch beperkt tot de drie Baskische provincies die vallen onder de bevoegdheid van het huidige autonomiestatuut. Er wordt enkel voorzien dat er akkoorden kunnen afgesloten worden met Navarra en Frans-Baskenland en dat er een gemeenschappelijke politieke ruimte en samenwerking kan gecreëerd worden met die andere Baskische provincies. Voor de Baskische regering komt het plan neer op het recht van de Basken om hun eigen toekomst te bepalen. De regeringswoordvoerder verduidelijkte dat zelfbestuur geen geschenk is van de Spaanse regering, maar een onvervreemdbaar recht is van het Baskische volk.
De goedkeuring van het plan op 25 oktober door de Baskische Regering werd door de woordvoerder "een historisch moment" genoemd. Ibarretxe bracht het document eigenhandig naar het Parlement waar het door voorzitter zelf werd ingeschreven als officieel regeringsontwerp. Na bespreking en goedkeuring door het Baskisch Parlement zou een periode van zes maand aanvangen voor onderhandelingen met de regering in Madrid. Vervolgens zou - met of zonder akkoord met Spanje - het referendum volgen waarin de Baskische bevolking zich zou kunnen uitspreken over het plan. Het is evenwel de vraag of het zo ver zal komen…
Furieuze Spaanse reacties
De Baskische regering argumenteert dat het plan het al meer dan 30 jaar aanslepend politieke conflict in Baskenland kan beëindigen Vice-premier Mariano Rajoy, de toekomstige opvolger van de conservatieve Spaanse premier Aznar, heeft Ibarretxe er evenwel van beschuldigd net het terrorisme te legitimiseren door er aan toe te geven en hij beschuldigde de Baskische Regering van "verraad" en "het nastreven van dezelfde objectieven als de terroristen van ETA". Angel Acebes, de Spaanse Minister van Binnenlandse Zaken spreekt dan weer van pogingen om de Spaanse grondwet te herschrijven. Aznar zelf sloot meer autonomie voor de Baskische regio uit en waarschuwde ervoor dat hij niet zou toelaten dat een deel van Spanje zou afscheiden en een "illegaal regime" zou installeren. Ibarretxe ontkent deze beschuldigingen en stelt dat zijn plan kadert binnen de bevoegdheden van het huidige autonomiestatuut, dat voorziet in de mogelijkheid om de uit 1979 daterende autonomie te wijzigen. Hij roept op tot een sereen debat en stelt duidelijk dat er geen dialoog of referendum kan zijn zolang ETA haar gewapende campagne niet heeft stopgezet. De PNV, de gematigde nationalistische partij van de Baskische Minister-president vindt trouwens dat ook de illegalisering van de radicale Baskische partij Batasuna moet ongedaan gemaakt worden, zodat alle betrokkenen aan het debat kunnen deelnemen. Wat Ibarretxe betreft is het vinden van een oplossing van het conflict in Baskenland dit werkjaar de eerste prioriteit. Hij hoopt dat ook andere partijen en het middenveld voorstellen zullen doen en hun plan op tafel zullen leggen.
Maar de aanvallen tegen het plan komen niet alleen uit de hoek van de rechtse regeringspartij Partido Popular. Ook de Spaanse socialisten zijn radicaal tegen. Naar aanleiding van het plan van Ibarretxe heeft de PSOE haar eigen voorstel op tafel gelegd: "Meer Statuut". Daarin zegt de partij dat het huidige autonomiestatuut van Baskenland volstaat en dat het voldoende potentieel heeft om alles te realiseren wat nodig is. Volgens de socialisten is het bovendien de enige optie voor zelfbestuur en samenleving.
Juridische stappen
En ook de Madrileense pers laat zich niet onbetuigd. El Mundo stelde dat het plan het einde betekent van het Spanje zoals we het nu kennen en ze vergelijken het met de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen van Slovenië en Kroatië die eindigden in de desintegratie van Joegoslavië. Het rechtse ABC omschreef het plan als de uitvoering van de overeenkomsten die in 1998 met ETA werden gesloten, verwijzend naar de akkoorden van Lizarra-Garazi tussen meer dan 50 Baskische organisaties uit het middenveld, die leidden tot een 18 maanden durend bestand van ETA.
De Spaanse regering van Jose María Aznar heeft ondertussen de eerste juridische stappen ondernomen tegen het voorstel van Ibarratxe, dat ze ongrondwettelijk noemt. Ze heeft het Constitutioneel hof gevraagd de goedkeuring van het plan door de Baskische regering en de geplande debatten in het Baskisch Parlement te annuleren. Ze roept daarvoor een bepaling uit de grondwet in, die het de regering in Madrid mogelijk maakt beslissingen van de deelstaten te blokkeren. Jose Maria Michavila, de Spaanse Minister van Justitie verklaarde dat het debat dat zou plaatsvinden "de grenzen van de wettelijkheid zou overschrijden. Het beroep dat we aantekenen is het antwoord van de democratie op een compleet totalitair plan."
Ondertussen groeit in Madrileense regeringskringen zelfs het idee om de strafwet aan te passen, zodat toekomstige pogingen om gelijkaardige voorstellen te lanceren wettelijk zouden kunnen afgestraft worden...
Niet ver genoeg?
Maar ook de Baskische independentisten hebben zo hun bedenkingen bij het plan. Ze vinden dat het nog te veel kadert in een Spaanse context. Arnaldo Otegi, woordvoerder van het verboden Batasuna verzekerde evenwel dat zijn partij "standvastig zal zijn in de strijd, zich aan haar principes zou houden, maar dat ze tevens uiterst flexibel zal zijn en zich open en constructief zal opstellen om een oplossing te vinden. Batasuna zal daartoe al haar middelen aanwenden. Het beste gedeelte van het plan zijn de stukken die Ibarretxe van ons heeft overgenomen", laat Otegi zich ook ontvallen, en "alleszins, het debat dat nu gevoerd zal worden vragen wij al lang. Het is duidelijk dat het huidige autonomiestatuut aan diggelen ligt. Die autonomie was een val, het grootste obstakel naar echte zelfstandigheid." Ook de onafhankelijkheidbeweging ETA reageerde op de publicatie van het plan. In een interview met een Portugese krant verklaarde een woordvoeder van de gewapende organisatie dat het plan veel elementen bevat die een aanzet kunnen zijn tot een oplossing, maar dat het te weinig slagkracht heeft om te slagen en om de funderingen voor het Baskenland van morgen te leggen.
Politieke waarnemers vragen zich ondertussen al luidop af waarom de Baskische Minister-President zijn nek zo ver heeft uitgestoken voor een plan dat blijkbaar bitter weinig kans op slagen heeft. Xabier Arzallus, de voorzitter van de PNV, de partij van Ibarretxe klink nochtans zelfzeker: "Het water van Baskenland is gebroken. De geboorte is zeker. Niets kan het nu nog stoppen..."
Bron: Baskenland Informatie Centrum, 8 december 2003 (Door Paul Van Cappelle)