PNV

EAJ-Eusko Alderdi Jeltzalea of PNV-Partido Nacionalista Vasco is een Baskische nationalistische partij, die zowel in Spanje (Euskadi en Navarra) als in Frans-Baskenland (Iparralde) actief is. In Spanje gebruikt de partij de afkorting EAJ-PNV, in Frankrijk EAJ-PNB.

Het Baskische Eusko Alderdi Jeltzalea staat voor "Baskische Partij van de aanhangers van JEL" (JEL staat voor Jaungoikoa eta Lege Zaharra, ofwel "God en de Oude Wetten"). De Oude Wetten verwijzen naar het aloude privilege van regionale autonomie in Spanje (de Fueros). De aanhangers van de partij noemen zich Jelkides ("aanhanger van JEL").

De ideologie van de EAJ is gematigd conservatief en de partij is principieel voorstander van een onafhankelijk Baskenland. Zij probeert dit echter in stappen te bereiken, bijvoorbeeld door een verruiming van de autonomie voor de Autonome Regio Baskenland in Spanje. De partij pleit in Frankrijk voor de institutionalisering van Frans-Baskenland, door het gebied af te splitsen van het departement Pyrénées-Atlantiques en er een autonome regio (collectivité territoriale) van te maken. De EAJ was medeoprichter van de Christendemocratische Internationale. In het Europese parlement maakte de EAJ deel uit van de fractie van de EVP, tot Wilfried Martens hen heeft gedumpt om scheep te gaan met de fascisten van de Partido Popular.

De EAJ streeft naar een geheel onafhankelijke Baskische staat, geweldloos en langs democratische weg te verwezenlijken binnen de bestaande staatsstructuren, hetgeen in de praktijk neerkomt op een streven naar een zo groot mogelijke onafhankelijkheid. In de Autonome Regio Baskenland, Euskadi, is de EAJ sinds het ontstaan van de autonome regio in 1980 de grootste partij en ononderbroken regeringspartij tot 2009. In Navarra is de EAJ een stuk kleiner en alleen in het Baskischtalige noorden sterk vertegenwoordigd. In Iparralde opereert de partij in de marge naast andere pro-Baskische partijen, waarvan Abertzaleen Batasuna (AB) de belangrijkste is.

Het overkoepelend uitvoerend orgaan van de partij is de EBB-Euzkadi Buru Batzar. De drie provincies van Euskadi, de regio Navarra en Iparralde hebben alle vijf een afzonderlijk uitvoerend orgaan.

In 1975 overleed Franco en nadien begon een democratiseringsproces. De EAJ werd in 1976/77 een legale politieke partij. Na jarenlang een ondergronds bestaan te hebben geleid, ontplooide de EAJ weer nieuwe politieke activiteiten. In 1979 werd een verdrag, Estatuto de Gernika, ondertekend waarin de autonomiestatus van Spaans Baskenland (Euskadi) werd geregeld. Carlos Garraikoetzea Urriza van de EAJ werd in 1980 minister-president (Lehendakari) van het autonome Euskadi. Sindsdien leverde de EAJ altijd de premier van Baskenland.

Kort overzicht geschiedenis

De EAJ-PNV-Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco werd in 31 juli 1895 opgericht door Sabino Arana y Goiri. Arana was fel anti-Spaans en wilde een zuivere Baskische staat. Arana overleed in 1903 op 38-jarige leeftijd en zijn broer, Luis Arana y Goiri werd partijvoorzitter. Ramón de la Sota, leider van een gematigde groep binnen de EAJ-PNV werd tijdens een partijcongres in 1908 tot voorzitter van de partij gekozen. Luis Arana scheidde zich met een groep radicalen van EAJ-PNV af. De getrouwen van De la Sota wijzigden de partijnaam (in 1916, en terug naar de oude naam in 1921) daarop in CNV-Comunión Nacionalista Vasco en sprak zich uit voor samenwerking met conservatieve Spaanse partijen. De la Sota sprak zich ook uit voor autonomie in plaats van onafhankelijkheid.

De groep rond Arana (de Aberri-groep genaamd, genoemd naar een gelijknamige krant) bleef voorstander van een onafhankelijke Baskenland.

Na de staatsgreep van generaal Miguel Primo de Rivera in september 1923 werden alle politieke partijen verboden (1923-1930). De CNV en de Aberri-groep gingen ondergronds. In november 1930 (aanvang van de 2de Republiek) fuseerden de beide partijen weer tijdens het partijcongres van Vergara en namen de oude naam EAJ-PNV aan. De doctrine 'JEL-Jaungoikoa Eta Lagizarrak' ("God en de Oude Wetten") werd de officiële ideologie. Het partijcongres van Vergara bracht echter geen eenheid, omdat een groep zich weigerde bij de nieuwe EAJ-PNV aan te sluiten en zij richtten de EAE-ANV (Euzko Abertzaleen Ekintza-Acción Nacionalista Vasco) op. De ANV streefde naar samenwerking met de socialisten en republikeinen. Voor de EAJ-PNV was samenwerking met de socialisten toen nog ondenkbaar.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van april 1931 (gewonnen door de republikeinen, socialisten en de Baskische- en Catalaanse nationalistische partijen) werd de Tweede Spaanse Republiek uitgeroepen. De EAJ-PNV/Carlistische alliantie was de grote winnaar in de Baskische provincies. De EAJ-PNV steunde de republikeinen in de hoop dat zij de Basken autonomie zouden verlenen. In juni 1931 werden EAJ-PNV-ers in de Cortes gekozen.

Op 18 juli 1936 brak de “Guerra Civil Española” uit. De EAJ-PNV schaarde zich achter de republiek. De Volksfrontregering (Frente Popular) was genoodzaakt autonomie aan de Basken te verlenen, omdat de EAJ-PNV anders mogelijk de kant van de nationalisten van Franco zouden kiezen, of de onafhankelijkheid van Spaans Baskenland zouden uitroepen. De eerste president van Baskenland werd José Antonio Aguirre. In juni 1937 viel Bilbao, het laatste bolwerk van de Baskische nationalisten. Van 1937 tot 1977 was de EAJ een verboden partij in Spanje. Een ballingschap die 40 jaar zou duren, was begonnen. De regering van José Antonio Aguirre vestigde zich in Parijs. Het feit zo ver van het vaderland te zijn, verlamde de activiteiten van de regering. Ze beperkte zich grotendeels tot hulp aan vluchtelingen en ballingen en aan het zoeken naar internationale steun in functie van het herstel van de 2de republiek. Eind de jaren 40, begin de jaren 50 werd er gediscussieerd over een te volgen strategie. Vooral jonge studenten wilden in het verzet tegen Franco treden. In het voorjaar van 1951 brak in Barcelona een staking uit, ook wel “La huelga de tranvías de Barcelona” genoemd. Hoewel de staking in eerste instantie gericht was tegen de schaarste en voor een hoger loon, mondde de staking al vlug uit in een algemene staking tegen de Francodictatuur. Ook in Baskenland kwam het verzet op gang. In datzelfde jaar richtte een kleine groep studenten van de Jezuïetenuniversiteit van Deusto (Biskaje) de organisatie EKIN (actie) op. Onder de stichters vermelden wij: Federico Krutwig Sagredo ("Sarrailh"), Benito del Valle, Alvarez Emparanza (beter bekend onder zijn strijdersnaam "Txillardegi" en Iulen Madariaga. In 1952 ontstond er in de schoot van de PNV een jeugdorganisatie: EGI-Euzko Gaztedi Indarra. De bedoeling was het Baskisch Nationalisme nieuw leven in te blazen, te revitaliseren als het ware. Hun opdracht bestond er in het ontmoedigde Baskische Nationalisme te versterken.

Op 31 juli 1959 gaan beide groepen samen opereren en vormen ze ETA.