Zeven jaar debat over een referendum of raadpleging

"Serán los vascos los que pongan el reloj en marcha"

“Het zullen de Basken zelf zijn die het uurwerk weer zullen doen marcheren”

“El Ejecutivo español no puede utilizar la existencia de la banda armada como excusa política para impedir que el pueblo vasco recorra su propio camino”

“De Spaanse regering mag het bestaan van de gewapende organisatie niet gebruiken als politiek excuus, om te verhinderen dat het Baskische volk zijn eigen weg kan uitstippelen".

Voorgeschiedenis

Zeven jaar lang is er gedebatteerd over het houden van een referendum, zonder concrete aanwijzingen. Totdat op 28 september 2007, Ibarretxe aankondigt dat er op 25 oktober 2008 een volksraadpleging zal gehouden worden. Na zeven jaar is er eindelijk een datum. Dat is nog geen garantie dat er ook werkelijk een referendum komt.

De eerste maal dat Ibarretxe op de proppen kwam met het idee om de Basken te consulteren over hun toekomst dateert al van 23 maart 2000, gedurende een conferentie in de “Club Siglo XXI” te Madrid. Volgens Ibarretxe is het consult een conditio sine qua non om tot vrede te komen hoewel, naar zijn mening, eerst aan één fundamentele eis moet voldaan worden en dat is het einde van het geweld. Het referendum moet de uitdrukkelijke erkenning inhouden van het recht van het Baskische volk om vrij en democratisch te kunnen beslissen, door middel van een “geratificeerd Pact” met Spanje. Het resultaat moet geïncorporeerd worden in het juridisch bestel.

Dit idee werd verder geconcretiseerd in een debat gevoerd in het Baskische parlement op 26 september 2002, waar Ibarretxe een nieuw politiek pact voorstelde, gebaseerd op een “vrije associatie” tussen País Vasco en España, zonder het buitensluiten van wie dan ook, maar in afwezigheid van geweld. Met vrije associatie bedoelde hij dat Euskadi een vrije Staat wordt, met een eigen Justitie, maar in een bond (associatie) samen met Spanje (confederatie?).

De Lehendakari deed nog andere voorstellen:

• • Erkenning van de volledige bevoegdheid om een referendum te organiseren.

  • Erkenning van de Baskische nationaliteit, zowel juridisch, politiek als administratief.

  • De vrijheid om betrekkingen aan te knopen tussen de Comunidad Autónoma Vasca en Navarra, op voorwaarde dat de Navarezen zelf over hun toekomst kunnen beslissen.

  • De vrijheid om betrekkingen aan te knopen met het Baskische gebied in Frankrijk, Iparralde.

  • De configuratie van een autonome Baskische rechterlijke macht.

  • Directe Baskische aanwezigheid in de Europese instellingen.

Een jaar later, eveneens in het Baskische parlement, werd het voorstel verder uitgewerkt en dit leidde naar het “Plan Ibarretxe”, dat door de regering van Lakua (Wetstraat bij ons) werd goedgekeurd op 25 oktober 2003. De mogelijkheid dat de Lehendakari een referendum zou uitschrijven, waartoe hij volgens de grondwet geen bevoegdheid had, zorgde er voor dat de regering van de Partido Popular een wetsontwerp indiende om de Código Penal aan te passen: het uitroepen van dit soort referenda wordt een delict genoemd, met een strafmaat tot 5 jaar. In april 2005 werd het wetsontwerp door de Cortes verworpen.

In dat zelfde jaar, op 1 februari 2005, had het Congres, trouwens met grote meerderheid, al het “Plan Ibarretxe” verworpen. Dezelfde maand februari 2005, na het onderhoud Zapatero-Ibarretxe, verklaarde laatstgenoemde dat het plan wellicht geen juridische waarde maar had, maar wel politieke van heel groot belang was.

Na de regionale verkiezingen van 17 april 2005 voor de Baskische Autonome Gemeenschap, werd Ibarretxe opnieuw tot Lehendakari (ondanks 4 zetels verlies voor de PNV) verkozen met 1 stem verschil, door de steun van de PCTV-EHAK (Baskische communisten): 2 voor – 7 onthoudingen. Dit gebeurde op 22 juni 2005. In zijn regeringsverklaring bevestigt hij de belofte dat deze legislatuur de legislatuur van de beslissing wordt: het uitroepen van een volksraadpleging, er aan toe voegend, "haga lo que haga ETA" (om het even wat ETA doet). Dit dus in tegenstelling tot vorige verklaringen, waarbij de eis gesteld werd dat ETA eerst het geweld moest afzweren.

Een mogelijke raadpleging heeft wellicht ook het interne debat in de rangen van de PVN aangescherpt. De PNV-voorzitter, Josu Jon Imaz, had op 15 juli 2007 in een krant een artikel gepubliceerd "No imponer, no impedir" (Niet opleggen, niet verbieden), scherpe kritiek geleverd op dit regeerakkoord en hij poneerde dat deze legislatuur niet de geschikte legislatuur was om een referendum te houden. Imaz kondigde op 12 september 2007 zijn ontslag aan als voorzitter, kondigde aan dat hij zich op de Alderdi Eguna (dag van partij) op 30 september 2007 niet als kandidaat voor een tweede termijn zou stellen en kondigde zijn voornemen aan om zich volledig uit de politiek terug te trekken.

De aankondiging

De Lehendakari, Juan José Ibarretxe, heeft op 28 september 2007 bij de hervatting van de parlementaire werkzaamheden, in de voltallige vergadering van het Baskische parlement aangekondigd dat hij op 25 oktober 2008 een volksraadpleging zal houden in Euskadi. (25 oktober is de verjaardag van het Estatuto de Guernica, bij referendum goedgekeurd op 25 oktober 1979.) Of er voordien al dan niet een politiek akkoord tot stand komt met de Spaanse regering, zal zijn beslissing niet beïnvloeden.

De PNV-voorzitter, Josu Jon Imaz, had onlangs (15 juli 2007) in een krant een artikel gepubliceerd "No imponer, no impedir" (Niet opleggen, niet verbieden), waarin hij in tegenstelling tot wat de Lehendakari in zijn regeerakkoord had opgenomen, van mening was dat deze legislatuur niet de geschikte legislatuur was om een referendum te houden. Imaz is nu ontslagnemend en Ibarretxe ziet nu de kans schoon op de politieke agenda naar zich toe te trekken.

Wat onmiddellijk opvalt, is dat Ibarretxe dekking zoekt, door te stellen dat dit referendum eerst moet goedgekeurd worden door Baskische parlement. Ook hier heeft hij al een datum voorhanden: juni 2008. De Baskische tripartiete, PNV, EA en EB, beschikt maar over 32 zetels op 75, en heeft dus de steun nodig van de Partido Comunista de las Tierras Vascas (EHAK-PCTV). Deze partij is weliswaar legaal, maar de laatste jaren is van alles geprobeerd om de partij aan Batasuna te verbinden (om ze zo te kunnen verbieden).

Als Ibarretxe in de voltallige Kamer geen meerderheid krijgt, kan het referendum niet doorgaan. In dat geval zal Ibarretxe de Kamer ontbinden en nieuwe verkiezingen uitschrijven voor de herfst 2008.

Als Ibarretxe in de voltallige Kamer wel een geratificeerde meerderheid krijgt, wordt, samen met de Spaanse regering een “bindend” referendum uitgeschreven op 25 oktober 2008, op voorwaarde dat voorafgaand een politiek akkoord gesloten werd met de regering van Rodríguez Zapatero over het recht op beslissen door het Baskische volk en de juridische erkenning van dit volk.

Als dit politieke akkoord uitblijft, wordt een “consulta habilitadora” (unilateraal) uitgeschreven, zodat de Baskische gemeenschap zelf de bevoegdheid krijgt om ETA, de regering en de politieke partijen een mandaat te geven een “proceso de solución” (proces dat moet leiden naar een oplossing) te starten over het zogenoemde Baskische conflict.

Ter verduidelijking van zijn voornemen, en de noodzaak ervan, verklaart Ibarrtexe het volgende:

"Hoewel ETA momenteel geopteerd heeft om ons terug te plaatsen in een destructief verleden, toont de werkelijkheid aan dat de Baskische gemeenschap begonnen is met een nieuwe historische cyclus. De cyclus van het geweld is sociaal uitgeteld.”

“Er bestaan 6 strategieën die de Baskische gemeenschap terugdrijven naar het verleden en waarvoor een oplossing moet worden gezocht:

• 1. Fundamenteel is het gebruik van geweld door ETA om politieke objectieven te af te dwingen.

  2. Fundamenteel is het ontkennen van het bestaan van een politiek conflict, dat het geweld overstijgt (zonder geweld blijft het conflict evenzeer bestaan).

  3. Fundamenteel is het misbruiken van slachtoffers als pasmunt voor stikt partijdige doeleinden.

  4. Fundamenteel is het verwarren van “Vrede” met “Politieke normalisatie”, door vredesdialoog te laten afhangen van het einde van het geweld. Dit is de sleutel in de handen van ETA geven.

  5. Fundamenteel is de verwerpelijke “Ley de Partidos”, die een bepaald deel van de Baskische gemeenschap uitsluit en in tegenstrijd is met de burgerlijke en politieke rechten.

  6. Fundamenteel is de unilaterale verdediging van de mensenrechten: men kan geen rechten opeisen voor gevangenen en zwijgen over de aanslagen van ETA. Evenmin kan men het terrorisme veroordelen en gelijktijdig de andere kant opkijken als er gefolterd wordt of als gevangenen, tegen alle rechtregels in, overal verspreid worden en liefst zo ver mogelijk.

Haalbaarheid?

Afgaande op bepaalde reacties moeten wij ons toch vragen stellen bij de haalbaarheid van dit initiatief. Zapatero waarschuwt dat hij wel wil luisteren naar Ibarretxe, maar dat Ibarretxe ook naar hem moet luisteren, want er zal niet toegestaan worden dat er iets gebeurt zonder respect voor de Grondwet en de wetten van de Rechtstaat. "Diálogo sí, pero respeto a las reglas y al contenido de la Constitución en todos sus extremos" (Dialoog? Akkoord, maar met respect voor de regels en de inhoud van de grondwet in al zijn geledingen.)

De eerste vice-presidente van de Spaanse regering, María Teresa Fernández de la Vega, drukte het kernachtig uit: "Para el Lehendakari, sólo tres palabras: Constitución, Constitución y Constitución" (voor de Lehendakari slecht 3 woorden: de grondwet, de grondwet en de grondwet.)

De Partido Popular, bij monde van voorzitter Mariano Rajoy, bestempelde het voorstel als: “Illegaal, provocatie en chantage. Het is een voorstel dat niet kan besproken worden. De laatste dagen hebben we al moeten meemaken hoe de koning vernederd werd, hoe verscheidene malen zijn foto in brand gestoken werd (in Catalunya), hoe aangestuurd werd om hem te vervangen (*) als hoofd van de strijdkrachten. Er is geen enkele noodzaak om een politiek proces te openen, om een dialoog te starten of om bestaande statuten te hervormen. Er is geen plaats voor chantage of pressie, want het zijn droombeelden en fantasieën van politici die niet op de hoogte zijn van hun verantwoordelijkheid. Er is maar één alternatief waarin alles Spanjaarden geloven: Spanje is onze natie.”

Aan de andere kant verwijten Batasuna en EHAK dat de gemeenschappen van Navarra en Iparralde niet aan bod komen en in de kou blijven staan. Het conflict beperkt zich niet uitsluitend tot de Baskische Autonome Gemeenschap, dus moeten ook de Forale Autonome Gemeenschap van Navarra en de inwoners van Iparralde er bij betrokken worden.

1.- ¿Está Usted de acuerdo en apoyar un proceso de final dialogado de la violencia, si previamente ETA manifiesta de forma inequívoca su voluntad de poner fin a la misma de una vez y para siempre?

1. - Gaat u akkoord om een proces te steunen om via onderhandelde dialoog een einde te stellen aan het geweld, als ETA vooraf de niet mis te verstane wil vertoont om, voor eens en voor altijd, een einde te stellen aan dat geweld?

2.- ¿Está Usted de acuerdo en que los partidos vascos, sin exclusiones, inicien un proceso de negociación para alcanzar un Acuerdo Democrático sobre el ejercicio del derecho a decidir del Pueblo Vasco, y que dicho Acuerdo sea sometido a referéndum antes de que finalice el año 2010?

2. -Gaat u akkoord dat de Baskische politieke partijen, zonder uitzondering, een onderhandelingsproces starten met het oog op het bereiken van een Democratisch Akkoord over het recht voor het Baskische Volk om zelf te beslissen, en dat dit akkoord onderworpen wordt aan een referendum tegen het einde van het jaar 2010.

De tekst van beide vragen heeft al een storm van kritiek opgeleverd. Ibarretxe weigert in de vraagstelling het ETA-terrorisme te veroordelen, en wil groen licht om met de terroristen te kunnen onderhandelen. “Als José Luis Rodriguez Zapatero dat kan, mag ik dat ook”, heeft hij bij voortduring benadrukt.

In de tweede vraag komt het woord onafhankelijkheid niet voor. Bovendien laat hij in het midden of hij ook na het eerste referendum de stemmen wil meetellen van de EHAK-PCTV, ook als die partij mogelijk later dit jaar, in navolging van Batasuna, illegaal wordt verklaard.

Op 15 juli 2008 publiceert het BOPV-Boletín Oficial del País Vasco, het Staatsblad, de nieuwe wet. Daarin wordt voorzien dat op 15 september 2008 de officiële bekendmaking van de raadpleging moet gebeuren, die dan op 25 oktober 2008 zal plaatsvinden. Om de raadpleging te financieren werd in de begroting van de Baskische regering een som van 5,1 miljoen euro’s voorzien. De wet bepaalt dat, aangezien het niet om een referendum gaat maar om een raadpleging, het artikel 6 van de “Ley Orgánica 2/1980” van 18 januari 1980 niet van toepassing is. Betreffende artikel 6 stelt dat het houden van een referendum voorafgaandelijk, bij volstrekte meerderheid, de goedkeuring moet krijgen van de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Artículo 6.

El referéndum consultivo previsto en el artículo 92 de la Constitución requerirá la previa autorización del Congreso de los Diputados por mayoría absoluta, a solicitud del Presidente del Gobierno. Dicha solicitud deberá contener los términos exactos en que haya de formularse la consulta.

Regering en oppositie hebben duidelijk laten weten dat de raadpleging een referendum is, en dit helemaal niet strookt met de Spaanse grondwet.

Noot: er wordt hier natuurlijk gegoocheld met woorden. “La consulta” betekent raadpleging of overleg. “El referéndum” betekent volksstemming.

De Spaanse regering blijft dan ook constant de term “referendum” gebruiken, en op 15 juli 2008 stapt zij naar het Constitutionele Hof om het “referendum” in Baskenland ongeldig te laten verklaren. Volgens Madrid is het “referendum” illegaal, omdat alleen de centrale regering een referendum zou mogen uitschrijven. Het regionale parlement van Baskenland denkt daar anders over. Het Constitutionele Hof zal de komende maanden de vraag moeten beantwoorden of het raadgevende referendum strookt met de grondwet.

Diezelfde dag, 15 juni 2008, insisteert Ibarretxe bij het Grondwettelijke Hof om een uitspraak te doen voor 15 september 2008, de dag dat de volksraadpleging officieel moet worden aangekondigd volgens de nieuwe wet. Hij voegt er aan toe dat de beslissing van Zapatero om in beroep te gaan, "prepotente y arbitraria" (arrogant en willekeurig) is, en de opschorting van autonome regering inhoudt, "la suspensión del autogobierno vasco".

Als het beroep door het Grondwettelijke Hof aanvaard wordt, heeft dat verstrekkende gevolgen. De “Ley de Regulación de la Consulta”, de wet tot regeling van de volksraadpleging wordt dan voor 5 maanden opgeschort.

Op 17 juli 2008 wordt het beroep ontvankelijk verklaard, en het Grondwettelijke Hof beslist om niet in vakantie te gaan en de maand augustus te benutten om te beraadslagen. Of de definitieve uitspraak er komt voor 15 september 2008 is de centrale vraag.

De Baskische regering stuurde op 18 juni 2008 een communiqué de wereld in, waarin zij het Grondwettelijke Hof vraagt het juridische gezonde verstand te laten primeren boven de politieke rede, en het democratische gezonde verstand te laten zegevieren boven het staatsraison (anteponer la razón jurídica a la razón política, la razón democrática a la razón de Estado).

Het Grondwettelijke Hof doet uitspraak

Ley de Regulación de la Consulta

Wet tot regeling van de volksraadpleging

Op 11 september 2008 heeft het Tribunal Constitucional, het Grondwettelijke Hof, bij eenparigheid beslist dat de Ley de Consulta, goedgekeurd door het Baskische Parlement op 27 juni 2008, ongrondwettelijk is en dus nietig verklaard wordt.

De 10 hoge magistraten (Javier Delgado Barrio was afwezig wegens ziekte) benadrukken in hun vonnis dat, hoewel de benaming "consulta" (consult) gebruikt wordt, er hier sprake is van een referendum, en een referendum kan alleen goedgekeurd worden door de vertegenwoordigers van de nationale staat.

Op 12 september 2008 heeft de Lehendakari, na een vergadering van de ministerraad, een verklaring voorgelezen die kort samengevat hier op neerkomt: "Acatamos, pero no nos resignamos” (Wij eerbiedigen de wet, maar leggen er ons nog niet bij neer). Hij voegde er nog aan toe dat hij de klacht, die zal neergelegd worden in Straatsburg op vraag van de politieke partijen uit zijn regering, als burger van Baskenland ten volle ondersteunt. De klacht wordt op 23 september 2008 voorgelegd in Straatsburg. De motivatie is de volgende: “Het is logisch en volledig wettelijk, eenmaal alle Spaanse interne juridische wegen zijn uitgeput, dat er beroep aangetekend wordt bij supranationale instanties om na te gaan of de motivatie van het Tribunal Constitucional compatibel is met wat in Europa vrijheid van meningsuiting genoemd wordt, met politieke participatie en politieke garantie als gevolg.”

25 oktober 2008: Waar blijft de volksraadpleging?

Op 28 september 2007 kondigde Lehendakari Juan José Ibarretxe met veel tromgeroffel en bazuingeschal een referendum aan, te houden op 25 oktober 2008. Om dit te verwezenlijken werd op 28 mei 2008 een wetsontwerp ingediend: “Ley de Regulación de la Consulta”, wet tot regeling van een volksraadpleging. Het ontwerp werd door de Baskische regering goedgekeurd in buitengewone zitting.

Maar de berg Ibarretxe heeft dus een muis gebaard. De met veel poeha aangekondigde raadpleging gaat niet door. Om de schijn toch nog enigszins wat hoog te houden, werd op 25 oktober 2008 een listig stukje theater worden opgevoerd. Militanten van de tripartite en Aralar hebben op die dag, op diverse plaatsen, diverse woorden uitbeelden. De start wordt gegeven in Gernika waar het woord “Euskal” zal uitgebeeld werd, in Amorebieta het woord “Herria”, in Durango het woord “bakea” of vrede, in Urkiola het woord “bai” of ja, in Legutiano het woord “erabakia”of beslissing en uiteindelijk in Vitoria-Gasteiz op de Plaza de España (wat een toeval!) het woord “bai”.

Met de op die manier gevormde zin: “Euskal Herria, bakea bai, erabakia bai”, Euskal Herria, vrede ja, beslissing ja, moeten de nationalisten van Baskenland het dus stellen. Hoeft het te verwonderen dat er al een variante verschenen is:

“Euskal Herria, bakea, erabakia bye, bye”.

Eis tegen de Spaanse Staat

Na de beslissing van de Baskische politieke partij EA-Eusko Alkartasuna om voor eigen rekening een eis in te dienen bij het Europese Gerechtshof in Straatsburg tegen de Spaanse Staat, heeft nu ook de politieke partij Aralar, op 5 februari 2009, een zelfde eis ingediend. Onderwerp van de eis zijn de resoluties van het Spaanse Constitutionele Hof en de Spaanse Staat om de volksraadpleging te verbieden.

Aralar beroept zich op “Het Europese Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (verdrag van 4 november 1950). Zij zijn de mening toegedaan dat de rechten vermeld onder artikel 10, 11 en 13 zijn geschonden.

Vrijheid van meningsuiting Art. 10

Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen.

Vrijheid van vergadering en vereniging Art. 11

Een ieder heeft recht op vrijheid van vreedzame vergadering en op vrijheid van vereniging, met inbegrip van het recht met anderen vakverenigingen op te richten en zich bij vakverenigingen aan te sluiten voor de bescherming van zijn belangen.

Recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel Art. 13

Een ieder wiens rechten en vrijheden die in dit Verdrag zijn vermeld, zijn geschonden, heeft recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel voor een nationale instantie, ook indien deze schending is begaan door personen in de uitoefening van hun ambtelijke functie.

Ook de PNV heeft uiteindelijk, op 10 februari 2009, in beroep te gaan bij het Europese Hof voor de rechten van de mens. De president van de EBB- Euzkadi Buru Batzar (hoofdbestuur PNV) en voorzitter van de partij, Iñigo Urkullu, deelde dit mee na een bijeenkomst van het hoogste orgaan van de partij. Zij beroepen zich op dezelfde artikelen als bij EA en Aralar.