De Romeinen

De bezetting van de Romeinen

Een veel gehoorde stelling is dat de Basken niet door de Romeinen bezet geweest zijn. Dit is fout, al moet u bezetting hier toch wel serieus relativeren. Ze hebben altijd hun taal kunnen behouden (de oudste taal van Europa). Zij participeerden ten volle in de Romeinse samenleving. Daartegenover stond dat het Romeinse Keizerrijk een groot respect toonde voor volkeren en voor federaties van steden.

De eerste literaire verwijzing naar de Basken vinden wij terug in het werk van Strabo (*), Grieks geograaf en filosoof, die refereert naar de "Vasconians". Latere Latijnse auteurs spreken over de "Vascones". Paulinus van Aquitanië schrijft over de Basken als 'niet gelovig, barbaars volk, die weigeren aan hun slechte gewoontes te verzaken".

(*) De werken van Strabo gingen verloren. Wel bewaard bleef zijn "Geographika", een rijke en, betrekkelijk, betrouwbare bron van kennis over vele Europese, Aziatische en Afrikaanse volkeren van zijn tijd, waarvan hij de meest interessante gegevens vermeldt. Al kende hij de beschreven landen niet altijd persoonlijk, hij was toch op de hoogte van goed en betrouwbaar bronnenmateriaal

Onder de Romeinen was de regio van Gasconje of Vasconia beter gekend als Aquitania (van de Aquitanos) en was bevolkt door Basken, ten noorden en ten zuiden van de Pyreneeën en dit al sedert de prehistorie. Rome kon zijn dominantie op het territorium van Baskenland opleggen zonder gewapende strijd. Dit staat in schril contrast met de hevige weerstand die de Cántabros (van Cantabria) en de Astures (van Asturias) ondervonden de laatste eeuw vC. in de "Bellum Cantabricum Asturicum", toen zij hun machtspositie tot in Baskenland wilden uitbreiden. De afwezigheid van ook maar het geringste oorlogsgeweld bij de inval van de Romeinen was algemeen.

Niet alleen de Vascones, maar ook de andere Baskische stammen onderhielden vriendschappelijke betrekkingen met de Romeinen. Dit ging zelfs zover dat zij deelnamen in het militaire apparaat van de Romeinen. De Romeinen legden grote toegangswegen aan: Lleida-Léon, Briviesca-Astorga, Bordeaux-Astorga... De Romeinse administratie was gevestigd in Iruñea-Pamplona, vandaag de hoofdstad van Navarra. De eigen aanpak van de Romeinen leverde voor het toenmalige Baskenland ook grote economische voordelen op, vooral in Navarra. Voor de Romeinen was een pact, een verdrag heilig. Het was publiek recht (ius gentium). Rome aanvaardde de eigen taal, de eigen rechten, zowel op privaat, familiaal als op stedelijk vlak. Dit is een uiterst belangrijk gegeven! Mede daardoor konden de Basken zich na de val van het Romeinse Rijk zich zo vlug herpakken. Mede daardoor stonden zij mijlenver verwijderd van de nieuwe volkeren die kwamen opzetten: de Visigoten (Weggegoten) en de Franken.

De val van het Romeinse Rijk

In de 3^de eeuw veranderde de situatie radicaal in Baskenland. Het Romeinse Imperium zat in een diepe crisis en het verval was nakende. De imperiale autoriteiten verloren de controle over de volkeren uit het noorden van het schiereiland. Gewapende bendes arme boeren en vluchtelingen verlieten het geregeld leger van de Romeinen en kregen daarbij hulp van de stammen op het Baskisch territorium.

De relaties werden gewelddadiger. In deze periode tekenden zich opnieuw het fenomeen van de oude verspreidde stammen af. Door toedoen evenwel van de noodzaak om samen ten strijde te trekken, kreeg de eenheid een nieuwe kans. Tegen het einde van de 5^de eeuw werd niet meer gesproken over Autrigones, Vascones, Várdulos en Caristios, maar alleen nog over Vascones. Het Euskara dat uit verscheidene dialecten bestond, bleef vooralsnog verscheiden.

De inval van Suaven, Vandalen en Alanen

In 509 zijn wij getuige van de inval van de Suaven, de Vandalen en de Alanen op het Iberisch Schiereiland. Een tijd van instabiliteit was aangebroken, met tientallen jaren strijd en verwoestingen. De Basken zaten geklemd tussen twee machten: de Franken in het noorden en de Visigoten in het zuiden. Beide machten probeerden vergeefs hun imperium uit te breiden door Baskenland te annexeren. De relatie van de Basken met die volken was het tegenovergestelde van wat hun relatie met de Romeinen voorstelde. Het feit in een tang vastgeklemd te zitten, zette er hen toe aan wat meer eenheid te zoeken. Roger Collins schrijft hierover in zijn werk "The Basques": "De Basken ontwikkelden een complexe en stabiele politieke organisatie om het hoofd te kunnen bieden aan de oorlogsdreigingen van Visigoten, Franken en Moslims".

De Basken konden evenwel niet optornen tegen de overmacht en na de succesvolle veldslag, de Slag bij Roncevalles-Oreaga, werden zij verslagen. Het gevolg van de Karolingische overwinning was dat er een netwerk van vazallen (graven en hertogen) ontstond. Gedurende die periode ontstond er een "Ducado de Vasconia" (een graafschap Vasconia), die het huidige Euskadi en Aquitanië omvatte. De bedoeling van de vazallenstrategie was een pro-Karolingische partij te installeren die de controle zou uitoefenen op de commerciële routes tussen de christelijke- en de moslimwereld. Het verzet van de Basken, van zowel noord als zuid, liet niet op zich wachten, en de bundeling van krachten leidde ertoe dat in de 9^de eeuw het Koninkrijk Pamplona werd gesticht, wat later in de 10^de eeuw opgevolgd door het Koninkrijk Navarra.