Het verhaal van Setién zelf

Vraag. Wat heeft u er toe aangezet dit boek te schrijven?

Antwoord. Ik zag hierin de mogelijkheid om opnieuw de “geest” te ontmoeten die mij doorheen mijn pastoraal werk begeleid heeft, en ook de mogelijkheid om mijn waarheid te kennen te geven.

V. Tot op welk punt verklaart de aanwezigheid van de Kerk in het nationalisme, en bij het ontstaan van ETA zelf, de houding van de Baskische clerus?

A. Het komt mij goed uit te verklaren dat de steun en de hulp van de Baskische clerus fundamenteel een socioculturele nationalisme is. Dit is veel meer dan politiek nationalisme. De aanklachten van De Baskische kerk op het einde van het Franquisme werden ingegeven door gebrek aan burgerlijke vrijheden en rechten.

V. U schrijft dat er tussen de Kerk en ETA een onderlinge samenhang bestaat die niet kan ontkend worden. Het is zoals twee invloedrijke machten die elkaar observeren.

A. Wat ik wil zeggen is dat de Kerk het bestaan van ETA niet kan ontkennen en dat de Kerk ten overstaan van dat bestaan stelling moet innemen. Spreken over machten lijkt me niet gepast.

V. Twee machten of twee polen met invloed die niet noodzakelijk vijandig zijn. Immers, ETA heeft nooit een priester vermoord.

A. Maar er zijn toch priesters geweest die moesten emigreren.

V. Ook priesters binnen ETA en omgeving?

A. Ik ken geen enkel geval van priesters die priester gebleven zijn na intrede in de rangen van ETA.

V. Is José María Setién een nationalistische bisschop geweest of een bisschop met nationalistische inslag?

A. Het kan ook zijn dat het iets anders was, iets wat niet te catalogeren valt in vakjes. Het is trouwens niet aan mij om te beslissen dat mijn houding nationalistische is of niet.

V. Veel mensen zijn er nochtans van overtuigd.

A. Ik ben wie ik ben, en niet wie de mensen denken dat ik ben.

V. U wilt dit niet verduidelijken?

A. Wat ik wil zeggen is dat niet-nationalisten mij als nationalist beschouwen en dat nationalisten grote twijfels hebben.

V. ETA werd geboren uit een confessioneel nationalisme bekend geworden onder het devies van de PNV: “God en de oude wetten”.

A. ETA werd geboren in een confessioneel nationalisme en niet uit een confessioneel nationalisme. Men kan toch moeilijk beweren dat de Kerk aan de oorsprong ligt. Trouwens, de jongerengroep die ETA opgericht heeft, zweerde het confessionalisme af en heeft een eigen evolutie gevolgd.

V. Later liepen de seminaries vol met jongeren, en een groot deel van de seminaristen en van de clerus stapten over naar de politiek, en zelfs een groot aantal naar ETA. De religie werd dus vervangen door een ideaal van een “gezegende” natie. Een nieuw cultusobject?

A. Persoonlijk denk ik helemaal van niet. Het fenomeen van de jongerenrevolutie is niet eigen aan Baskenland, denk maar aan mei 68 in Frankrijk.

V. Maar het leeglopen van de seminaries gebeurde jaren en de uitdrukking van die beweging was nationalistisch, dus totaal verschillend met mei 68.

A. Ik ben er van overtuigd dat het om hetzelfde fenomeen gaat. Al moet ik er wel aan toevoegen dat de omstandigheden anders waren: het Baskische volk werd geminacht door de dictatuur.

V. Achter welke gronden steekt een ideologie zich weg die politieke moord ondersteunt?

A. Ik meen dat dit beantwoordt aan het dialectische marxisme van het historische materialisme. Zij gebruiken permanent een conflict om de crisis uit te diepen met het oog op een hoger conflict. Hieruit vloeien dan nieuwe scenario’s voort. Zelfbeschikking en territorialiteit zijn louter strategische objecten, omdat ze in feite revolutionairen zijn. Hun hoofdbekommernis bestaat er in de gemeenschap “op te leiden” in het conflict.

V. Heeft het confessionele nationalisme, het consacreren van de natie, dan niets te zien met de confirmatie van ETA?

A. Natuurlijk, maar niet het socioculturele nationalisme dat de Kerk gesteund heeft. Desde luego, no el nacionalismo socio cultural que ha apoyado la Iglesia Vasca. Een kind dat zijn vader doodt, heeft niet de bedoeling de figuur van die vader te reproduceren.

V. Ik vraag me af waarom u in uw boek het voorzetsel "ante" (ETA) gebruikt en niet "anti" of "contra" (ETA).

A. Heel eenvoudig, omdat ik in 1972 naar het bisdom San Sebastián gekomen ben, niet om bisschop te spelen tegen ETA. Ik ben gekomen, mij terdege bewust van het bestaan van ETA, om mij te positioneren ten aanzien van ETA.

V. U verklaart uw houding ten overstaan van het geweld door terug te grijpen naar een evangelische waarde die zegt: “Bemin uw vijanden”. Deze waarde heeft u verhinderd om een meer actieve houding t.o.v. het terrorisme aan te nemen. Het grote verwijt aan de Baskische kerk is dat zij de sermoenen en de herderlijke brieven nooit heeft overstegen.

A. En wat is dat dan wat ik had moeten doen of niet doen?

V. De slachtoffers van ETA beschuldigen uw houding als kil en koel tegenover hen. Zij voelen zich verwaarloosd door de Baskische kerk. Om maar één voorbeeld te noemen: zij verwijten u de lokalen van de kerk ter beschikking te stellen van groepen zoals Gestoras pro Amnistía, zodat zij een rol kunnen spelen tijdens bezettingen en propaganda kunnen voeren.

A. Niet overdrijven! Tijdens het Franquisme maakte iedereen van de verdraagzaamheid van de Kerk gebruik op het moment dat het recht op verenigen in het gedrang kwam.

V. De zaken zijn toch veranderd sinds de komst van de democratie?

A. U beweert dus dat alle onrechtvaardige politieke gedragingen, voortspruitend uit de politieke macht, verdwenen zijn.

V. Geen enkele democratie is perfect en u kunt de twee periodes niet gelijkstellen.

A. De Kerk heeft als plicht tussen te komen bij onrechtvaardigheden.

V. Ten voordele van beulen, meer precies?

A. Ten voordele van de fundamentele rechten, ook voor wat u beulen noemt.

V. Is onze gemeenschap dan slachtoffer van misbruiken van de macht?

A. Het feit dat de Kerk de fundamentele rechten van de gevangenen verdedigt, betekent nog niet dat de Kerk de Gestoras pro Amnistía verdedigt. De Kerk moet de misbruiken, de folteringen en de spreiding van de gevangenen aanklagen.

V. Los van het feit dat wij oog moeten hebben voor folteringen, heeft het er alle schijn van dat de Baskische kerk meer geloofwaardigheid toekent aan de wereld van het geweld, dan aan de wereld van de tribunalen. De slachtoffers van ETA geloven dat de Kerk meer medelijden heeft met de gevangen Etarras, dan met de rest van de gevangenen,

A. Het volstaat mijn herderlijke brief, “El preso, una persona humana”, te lezen om in te zien dat dit een valse beschuldiging is. Ik ben slachtoffer van een campagne van haat, laster en verdachtmaking. Ik heb altijd onderstreept dat slachtoffers niet politiek mochten gerecupereerd of misbruikt worden.

V. Denkt u dat er gemanipuleerd wordt?

A. Heel zeker, maar gelukkig is het oordeel dat over mij geveld wordt niet afkomstig van de slachtoffers zelf. Gelukkig! Want “ze” hebben zoveel over mij rondgestrooid. Nooit heb ik geweigerd slachtoffers te ontvangen en ik begrijp niet waaraan die kilheid, die mij wordt toegedicht, te wijten is. Misschien zijn “ze” ontstemd, omdat “ze” mij niet voor hun kar hebben kunnen spannen, omdat “ze” in mij geen medewerker gevonden hebben die ten dienste stond van bepaalde objectieven die “zij” voor ogen hadden.

V. Denkt u niet dat de zure kritieken zouden uitgebleven zijn, als de Kerk met de slachtoffers had samengewerkt?

A. Zelfs de PSOE, de socialistische regering, wordt nu door de Partido Popular verweten het spel van ETA mee te spelen. Ook tegen mijn persoon hebben ze de laagste haat litanie gehanteerd. Het verwondert me dus niet dat een ex-minister (PP) mij immoreel noemt.

V. In uw boek, waar u autokritiek schuwt, gaat u in een grote boog heen om het feit dat ook niet-nationalisten vervolgd worden, en zelfs bedreigd met de dood.

A. Het voornaamste dat men ETA kan aanwrijven, is de aanslag op een fundamenteel recht, het recht op leven. Er zijn er maar weinig die zo hard van leer getrokken zijn tegen deze acties van ETA als mezelf.

V. U zegt dat het geweld de rechtvaardigheid en de ethiek van de politieke motieven van ETA niet ontkracht.

A. Ik refereer naar de objectieven van zelfbeschikking en territorialiteit. Achter de toestand in Baskenland schuilt een onrechtvaardigheid, die niet alleen door ETA aangeklaagd wordt. De historische rechten van het Baskische volk werden verkracht door middel van geweld dat zich omgezet heet in “Recht”. Ik wil weten of die historische rechten bestaan of niet, en of zij op de juiste wijze en naar behoren werden ingevuld in de Grondwet.

V. Met deze interpretatie begrijp ik niet dat u niet toegeeft dat u een nationalistische inborst heeft.

A. Ik ben niet zo gemakkelijk om daar genoegen mee te nemen. Als ik zeg wat ik verklaar, is dat omdat ik overtuigd ben dat dit de waarheid is.

V. U verdeelt de Baskische bevolking in “españolistas”, aan de ene kant, en in “vasquistas” en “nacionalistas”, aan de andere kant. Maakt u daarmee geen karikatuur van een complexe realiteit?

A. Welke andere Basken heeft u nog in petto?

V. Kan men geen Bask en Spanjaard zijn zonder door het leven te moeten gaan als “españolista”, en kan men geen Bask zijn zonder nationalist te zijn?

A. De “españolistas” zijn diegenen die de Baskische natie niet erkennen. De oplossing moet komen uit de erkenning van de fundamentele rechten, wederzijds. Ik verdedig een pluriforme Baskische nationaliteit om in vrede te kunnen samenleven. Ik verwerp een Euskadi dat gestoeld is op een staatssoeverein model van uniciteit (eenheid) zoals de Spaanse nationaliteit ons opdringt. Is Spanje een natie? Het is een natie die de Spaanse eenheid affirmeert, en die zich vanuit die eenheid een soevereiniteit toeeigent en oplegt. Alles moet wijken voor de Spaanse eenheid. Welk zinnig mens kan dit doorslikken? In ieder geval is het recht op zelfbeschikking dat ik opeis niet noodzakelijk een recht op afscheiding.

V. In uw boek spreekt u voortdurend over het Baskische volk. Weerspiegelt dat in wezen niet een religieuze benadering, dit in tegenstelling tot het burgerlijke concept van een democratische lekenstaat?

A. Voor mij betekent Bask, hij die behoort tot het Pueblo Vasco (Baskische volk), maar in Euskadi hebben wij een probleem met terminologie.

V. Komt de verwarring niet voort uit het door elkaar halen van religie en politiek?

A. Ja en neen. Ik beweeg mij op politiek vlak als ik politieke onrechtvaardigheden observeer, maar dat betekent niet dat ik opteer voor één welbepaalde politieke partij, of dat ik constant op zoek ben om te interveniëren ion de politiek.

V. Met andere woorden, u zou zich voor de verkiezingen kandidaat kunnen stellen?

A. (Glimlach).

V. U schrijft dat het moeilijk is personen lief te hebben als u het collectief niet liefheeft. U zegt dat de politieke liefde een liefde is voor het volk waar u behoort. Wie heeft die verplichting om van zijn volk te houden, opgelegd? En waarom gebruikt u zoveel het woord “pertenencia” (toebehoren)? In Euskadi zijn woorden nooit onschuldig.

A. Men kan geen personen liefhebben als ook het collectief niet erkend of gemind wordt. Iedere persoon is vrij te kiezen voor het collectief waarin hij zich thuis voelt. En met het respect dat betoond wordt, voor het recht te behoren tot een collectief, bedoel ik dus de politieke liefde. Dit respect is voor mij de eis van liefde.

V. U bevestigt dat de slachtoffers de moordenaars moeten vergiffenis schenken, zelfs in geval die vergiffenis geweigerd wordt. U beweert dat dit een manier is om het probleem vanuit christelijk standpunt te belichten. Zal deze formulering de vrijlating van gevangen Etarras vergemakkelijken?

A. Dat is een andere kwestie. De dimensie die aan vergiffenis moet toegedicht worden is van strikt persoonlijke aard. Als vergiffenis afhangt van een voorafgaandelijke en wraakzuchtige gerechtigheid en het blijft daarbij, dan is er geen vergiffenis, omdat dit dan beantwoordt aan wraak, ten minste op louter juridisch vlak. De authentieke betekenis van vergeving is transcendent en gaat veel verder dan het louter juridische.

V. Voor veel slachtoffers zou dit een heldendaad zijn.

A. In bepaalde gevallen eist het geloof heldhaftigheid.

Het verhaal van zijn vijanden