Zaligverklaring

Het merendeel onder hen was Baskisch nationalist of zij sympathiseerden met de onafhankelijkheidsbeweging. Maar niet alleen zij zijn gevallen, er waren er nog vele anderen, onder andere bij de bombardementen op Gernika, Durango (14 kloosterzusters en 2 priesters) en Otxiandio.

Eén constante

Het is een constante in alle geschiedschrijving over die periode: de officiële Kerk legitimeerde het Franquisme en werkte er innig mee samen. Ook in de Baskische provincie Navarra werd er duchtig samengewerkt, en in veel minder mate in Araba. De streng katholieke provincies Gipuzkoa en Bizkaia bleven trouw aan het wettelijke gezag, ondanks het overheersende antiklerikalisme (vooral bij anarchisten en communisten).

In zijn boek: “La Guerra Civil en Navarra (1936-1039)”, ISBN: 84-7681-482-8, wijdt José María Jimeno Jurío een hoofdstuk aan de burgeroorlog en de houding van de clerus. Hij schrijft o.a.: “Op 9 november 1935 doet prelaat Marcelino Olaechea Loizaga zijn triomfantelijke intrede als nieuwe bisschop in Pamplona. Hij beleeft er de meest intense maanden van samenzwering die de Guerra Civil voorafgaan. Op 19 januari 1936, bij het beëindigen van de Jornadas de Acción Católica (de dagen van de Katholieke Actie), doet hij nog aanbevelingen bij militanten en propagandisten om over politiek te zwijgen, en zich te onthouden van elke exaltatie ten aanzien van Spanje. Het had er die dagen trouwens alle schijn van dat de Religie misbruikt zou worden als middel om het Vaderland te ondersteunen.

Op 10 februari 1936 nam hij echter deel aan een plechtigheid van diep patriottistisch sentiment in zijn bisschoppelijk paleis. Olaechea en de vicaris-generaal ontvingen er groep jongeren van de Sección Femenina (vrouwelijke vleugel van Falange) en twee eenheden van de Falangisten, in reglementair uniform met blauw hemd en duidelijk militaristisch opgeleid. Hij zegende de vlag van de Falange Española, de fascisten kusten zijn ring, ze werden ook gezegend en in militaire tred verlieten zij het paleis onder het zingen van Cara al Sol.

Olaechea hield er tijdens de eerste maanden van de oorlog het zwijgen op na. Maar op 6 augustus 1936 ondertekende hij (opgesteld door de primaat van Spanje, Isidro Gomá y Tomás), een herderlijk schrijven over de “samenwerking van de Basken met de communisten” (de Baskische provincies Gipuzkoa en Bizkaia waren trouw gebleven aan de wettige regering van de Republiek). In dat schrijven ontkende hij de wettelijkheid van de trouw van de katholieke Basken aan de goddeloze leiders van de Republiek.

De identificatie van de clerus en het katholicisme met de opstandige militairen kwam pas goed tot uiting op 23 augustus 1936. Olaechea riep op voor een plechtige processie met smeekbede tot de Virgen del Rosario, de Maagd van de Rozenkrans, naar aanleiding van een massale terechtstelling op een erf te Valcaldera. Bij die gelegenheid publiceerde hij een herderlijke aanmaning waarin hij de oorlog kwalificeerde als “Cruzada”, kruistocht: “Ter wille van God en voor Spanje. Dit is geen oorlog, dit is een kruistocht.”

Twee maanden later, op 22 oktober 1936, vierde Falange Española in Pamplona hun stichtingsvergadering (22 oktober 1933). Bij een misviering sprak de prelaat tijdens het sermoen volgende verhelderende woorden uit: “Ik koester genegenheid voor de Falange, als bisschop, als patriot.”

Vires non habebat

Hij had de moed niet.

Tijdens de zomer van 1937, tragisch voor duizenden families, waren priesters (o.a. Marino Ayerra en de kapucijn Gumersindo de Estella) en leken naar het bisschoppelijke paleis gekomen om de drama’s, de arrestaties, de opsluitingen, de vernederingen van een bepaald deel van de bevolking en de terechtstellingen aan te klagen, smekend om hulp. De bisschop hield er een tolerant stilzwijgen op na. Hij bekende dat hij niet uit “materlaarshout” gesneden was.

De clerus van Navarra

De overgrote meerderheid van de clerus in Navarra verwelkomde de staatsgreep (onwettige opstand tegen de wettelijke Republiek) met enthousiasme, en niet alleen in hun boodschappen of herderlijke brieven. Een groot deel onder hen nam zelfs de wapens op en vervoegde de opstandelingen, veelal als kapelaan.

Julián Casanova, professor Hedendaagse Geschiedenis aan de universiteit van Zaragoza, citeert de priester Marino Ayerra, die parochieherder was te Alsasua in 1936 en getuigt over de repressie. “Veel seminaristen en priesters namen dienst bij de De Requetés in de eerste dagen van de opstand. Zij moedigden hun parochianen aan om hetzelfde te doen en om samen te werken bij het ronselen. Vrij frequent werden leden van de clerus opgemerkt met een geweer over de schouder, met een pistool in de holster, glinsterend op de zwarte soutane. De toeloop van de clerus bij de opstandelingen was zo groot, dat ze elkaar voor de voeten liepen. Het engagement met de “nieuwe orde” kreeg een paradigmatisch voorbeeld met Fermín Yzurdiaga, “cura azul de Aribe”, de blauwe priester van Aribe (Navarra) genoemd. Hij werd later door Franco als “Consejero Nacional”, een soort minister van de Movimiento Nacional benoemd. .

Er waren ook opposanten natuurlijk. De al vermelde Marino Ayerra en de kapucijn Gumersindo de Estella, om er maar twee te noemen. Pater Martín Zubeldía Inda, bekend als Gumersindo de Estella, werd wegens zijn oppositie tegen de opstandelingen overgeplaatst van Navarra naar Zaragoza, naar het kapucijnerklooster in de wijk Torrero. In dezelfde wijk moest hij als kapelaan getuige zijn van de terechtstellingen van hen die aan de verkeerde kant stonden. Hij legt daarover ontroerende getuigenissen af in zijn publicatie: ”Fusilados en Zaragoza, 1936-1939, Tres años de asistencia espiritual a los reos” (1945), ISBN: 84-8465-134-7.

Ik wil niet biechten bij een moordende religie

Fusilados en Zaragoza, 1936-1939, Tres años de asistencia espiritual a los reos.

Er zijn boeken die nooit vergeten zullen worden, boeken die een onsterfelijk spoor nalaten. Dit is er één van. Er zijn onmisbare boeken, noodzakelijke boeken. Dit is er één van. Zoek er geen verfijnde formuleringen in, geen gekunstelde taal, geen stijlkenmerken of literatuur met een L. In dit boek maken wij kennis met leven, menselijkheid en gedegen, diepgravende geschiedenis.

Wij weten dat er massale slachtingen hebben plaatsgehad in de Spaanse burgeroorlog door de rebellen van Franco, maar ook door de verdedigers van de wettelijke Republiek, louter en allen om politieke motieven.

Gumersindo de Estella was bevoorrechte getuige bij terdoodveroordelingen vanaf 22 juni 1937 tot 10 maart 1942, bijna 3 jaar na het beëindigen van de oorlog. Vijf jaar lang werd hij ’s morgens om 04:00u of 05:00u opgevorderd om in de gevangenis in de wijk Torrero te Zaragoza bijstand te verlenen: geestelijke bijstand. Hij moest er de biecht afnemen, de mis opdragen en de communie uitdelen voor wie dat wilde. De veroordeelde vergezellen tot aan de lemen muur van het kerkhof en na de terechtstelling de Heilige Oliesel toedienen.

In de gevangenis was een cel vrijgemaakt waar een altaar stond, aan de wand sierde een grote foto van Franco, met onder de beeltenis een kruisbeeld en aan beide zijden, kaarsen. Het portret was de ultieme vernedering voor de veroordeelde. Velen weigerden dan ook te biechten voor dit tafereel. Anderen beschuldigden de katholieke kerk van medeplichtigheid bij de begane wreedheden. Een verdachte weigerde alle bijstand op 22 juni 1937 met de bewoordingen: “Ik weiger te biechten bij deze religie, die bezig is honderdduizenden te vermoorden. Het is een fascistische religie.”

Even pijnlijk waren de taferelen bij de overbrenging naar het kerkhof, naar de lemen muur. Een groot gevolg, een danteske tocht naar het dodingstation, was samengesteld uit een autocar met bewakers, de veroordeelde(n) en een paar religieuzen, gevolgd door personenwagens met de directeur van de gevangenis, een paar officiëlen, de rechter die het vonnis moest laten voltrekken met zijn secretaris, een paar politieagenten, 4 of 5 heren van de “Hermandad de la Sangre de Cristo”, de broederschap van het Heilig bloed en de gevangenisdokter.

De terechtstelling zelf, gewoonlijk door 4 of 5 soldaten, was bij momenten bijzonder gruwelijk, omdat de soldaten bewust onprecies mikten. Het lijden duurde dan langer. Op 21 september 1937 was het de beurt aan 6 veroordeelden. Na het salvo bleven zij alle 6, in een moeras van bloed, stuiptrekkend naar adem snakken. Gumersindo de Estella wilde vlug de Heilige Oliesel toedienen. Terwijl hij bezig was, schoot een luitenant 2 tot 3 kogels door de hoofden. Ik stop hier de beschrijving uit respect voor de slachtoffers.

Op 14 juli 1938 deed zich een nieuwigheid voor, nu bij 8 veroordeelden. Bij aankomst aan de lemen muur werd geen bevel gegeven tot uitstappen. Na een half uur vroeg de pater wat er gaande was. “Wij hebben onze kogels in de kazerne laten liggen”. Geen commentaar.

Gumersindo de Estella is op die manier getuige geweest van 150 terechtstellingen. De enige misdaad die de slachtoffers begaan hadden, was lidmaatschap of sympathie voor linkse partijen of vakbonden of voor nationalistische organisaties. Of gewoon omdat ze republikein waren en de wettelijke regering steunden.

Als de opstandige militairen in hun kazernes waren gebleven, en op die manier de wettelijke constitutie gerespecteerd hadden, was er geen burgeroorlog losgebarsten.

Generaal Mola, bevelhebber van de opstandige troepen in Navarra, verklaart in zijn “Instrucciones”, instructies, van 25 mei 1936: “Er moet rekening gehouden worden dat de opstand extreem gewelddadig moet zijn om de vijand zo vlug mogelijk te reduceren”. En hij gaat verder op 19 juli 1936: “Er moet terreur gezaaid worden…De indruk van overmacht moet ontstaan, door al wie niet denkt zoals wij te elimineren, zonder scrupules”.

Een cheque aan toonder

Van af het einde van de oorlog tot op de dag van vandaag is de houding van de Spaanse katholieke kerk een houding van oorverdovende stilte.

Omwille van hun houding kreeg de Spaanse kerk dan ook allerhande prebendes en extraatjes, en dit werd op papier vastgelegd bij het Concordaat van 1953. De katholieke religie werd als enige religie aanvaard in de Spaanse staat. De clerus en de religieuzen werden vrijgesteld van militaire dienst. Elk jaar voorzag de Staat in een adequate toelage. De kerk werd vrijgesteld van allerhande staats- en lokale belastingen. De staat kende volledige burgerlijke rechtskracht toe aan huwelijken afgesloten volgens het Canonieke Recht. In alle onderwijs- en opleidingscentra van welke graad dan ook, van welke afkomst dan ook, moest het onderricht verlopen volgens de dogma’s en de moraal van de Kerk. De staat garandeerde het verplichte onderricht in de katholieke leer. Ook in het leger werd de geestelijke bijstand uitsluitend toevertrouwd aan de katholieke kerk. Met andere woorden, de kerk kreeg van de Spaanse staat een cheque aan toonder.

Het kan verkeren

Ja, maar niet bij het nationaalkatholicisme in Spanje.

Volgens de voormalige (in 2007 opgevolgd) Bisschop van Pamplona, Monseñor Sebastián, kan het recht op zelfbeschikking van het Baskische volk niet verdedigd worden! Sebastián trekt zelfs in twijfel dat er een Baskisch Volk bestaat. Hij is niet van mening dat het Baskische Volk of Baskenland bezet is door anderen. Maar van de 358 priesters die zich uitspraken voor zelfbestuur horen er wel 76 tot het diocees van Sebastián! Maar de namen van deze personen werden bij een notaris ondergebracht, omdat de ondertekenaars persoonlijke of “pastorale” represailles vrezen.

En Monseñor Sebastián kan het niet laten. Nadat hij eerder al de liefde bezong van de Guardia Civil, en hiervoor het carnavaleske hoofddeksel van de Guardia Civil, een “tricornio”, tot geschenk kreeg, doet de nationaalkatholieke aartsbisschop weer stof opwaaien. In een kerkelijk document: “Situación actual de la Iglesia, algunas orientaciones prácticas” (Actuele toestand van de Kerk, enkele praktische oriëntaties), uitgebracht net door de verkiezingen van 27 mei 2007, bevestigt hij dat extreem-rechtse politieke groupuscules het waard zijn in overweging genomen te worden en het waard zijn op hen te stemmen. “Hun getuigenis omvat grote waarden, zodat stemmen op hen gerechtvaardigd is”. Hij heeft het hier wel over fascistische groepjes, zoals Comunión Tradicionalista Católica, Alternativa Española, Tercio Católico de Acción Política en Falange Española de las JONS, die zich allen baseren op de ideologie van Franco.

Besluit

Natuurlijk hebben de religieuzen fel geleden onder de pogroms van de communisten en de anarchisten. Natuurlijk mogen die religieuzen zalig verklaard worden. Maar dit voorstellen als een teken van verzoening is hypocriet, het is een selectieve zaligverklaring. Dat ze er dan ook voor uitkomen. Dat ze openlijk verklaren dat priesters vermoord door Franco geen recht hebben op zaligverklaring.

De echte verzoening had er in bestaan ieder religieus slachtoffer, van welke kant dan ook, zalig te verklaren. En bovenal, voor eens en voor altijd schuld te bekennen voor de nefaste rol die de kerk gespeeld heeft tijdens en nog lang na de burgeroorlog.