Trần Xuân An - Tự nhìn lại thơ mình

TRẦN XUÂN AN

___________________________________

MƯỜI LĂM BÀI THƠ TỰ CHỌN

(trong 11 tập thơ đã chính thức xuất bản

– sách in giấy)

Bài 1

TÓC BAY SƯƠNG TRẮNG

                            kính tặng Mẹ

bây giờ ngoài mình mưa chưa

con nghe lành lạnh ngày thưa chân người

nhìn sông nước lã trôi xuôi

con như lạc giữa dòng đời đã lâu

bỗng dưng không biết từ đâu

bay ngang trời đất một màu tóc sương

con úp mặt nhớ quê hương

thương sao quán mẹ bên đường mưa bay.

1973

Bài 2

TIẾNG CHUÔNG XƯA

sáng nay em đi chùa

lòng tôi buồn hơn xưa

một thời con dế nhỏ

ngậm sương mùa tương tư

một thời con kiến nhỏ

khóc vùi trên đường mưa

sáng nay em đi chùa

tóc em cài hoa xưa

thắp lên mùi hương khói

trên bình nhang linh hư

môi em thuyền bát nhã

xa tôi bờ đời mưa

ngắn dài câu gian dối

ướt sũng lời lọc lừa

sáng nay em đi chùa

em mặc áo người xưa

dìm tôi dòng mộng cũ

ngậm nhánh rong mơ hồ

sáng nay em đi chùa

lá ngủ còn hương xưa

tôi làm con chim nhớ

hót mừng ai giao mùa?

tôi là chim đổi xứ

tìm hoài mùa ngây thơ

tôi mang thân cổ thụ

níu mãi mây ngu ngơ

một đời còn thương nhớ

khi nghe tiếng chuông xưa.

1973

Bài 3

RUỘNG ĐẤT YÊU DẤU

sao lên chấm hết chiều công tác

về nhà, chống cửa, chè tươi thơm

hớp ngụm nước ấm môi ngọt sắc

chưa bao giờ lòng thanh thản hơn

xuống bếp mẹ già châm điếu thuốc

nụ cười trầu đỏ khoé môi nhăn

ánh lửa hắt lên đầu tóc bạc

khác chi cụm khói ráng chiều tàn

mấy liếp tranh xơ buộc lạt mới

đất nền đắp lại chửa lì chai

về quê vừa được dăm ba bữa

thở gió nồm thân mẹ trẻ hoài

gốc mít sần sùi bom chém cụt

tưởng chết oán hờn trong nắng mưa

chia nhau ba hướng ba nhành lá

dõi mắt xưa chờ bóng chủ xưa

quanh mương đất mới vùi lên cỏ

góc kia lửa ngún khói nồng thơm

con chim tu hú tròn mắt sững

dợm cánh lao mình kinh khiếp bom

nắng tưới đầm đìa gốc rạ mủn

chìm sâu khuất lấp cải dền xanh

ai cuốc, lòng níu chân chiều lại

nóng ruột tìm thăm hương đất lành

bom thức ruộng tròn nghìn mắt trợn

ngước ngó trời cao hận đóng vàng

thôi nhé, từ nay ngoan hiền khép

hỡi mắt quắc trừng khoé rách toang

cơ chi trời đất đừng đêm nữa

góp lúa mười năm chín một mùa

chao ơi, ao ước trong mùa tới

lúa chín từ lòng lúa chín ra

chừng đó, mít trĩu lừng hương ngát

vườn sau ớt đỏ, tím cà tươi

giàn hoa bầu bí vàng ong bướm…

bắc chõng nằm khuya hóng gió trời

chao ơi, chừng đó nghe trâu nghé

tiếng nhai cỏ ợ nhoà trong sương

đêm đêm nghe lại tiếng quẫy cá

mải vui, thao thức dưới bờ mương…

cơ chi chừng đó còn Bác sống

rước Bác về làng trải lúa xanh

cờ, hoa, kết ngọt cơm gạo đỏ

độn với bắp vàng, nhớ chiến tranh

thấp thoáng bóng người đầu ngõ trước

tiếng cười gió đẩy vào trong sân

nhà lên đèn tỏ êm câu hát

quẳng xa tàn thuốc, lòng bâng khuâng!

ở đây càng thấy ngây tình đất

nơi đâu đất cũng đất thật thà

cũng như rừng rú mùa chống giặc

rất chở che và rất thiết tha.

11.1975

Bài 4

BÀI THÁNG GIÊNG

má đi chào ai năm mới

áo bay bay gió tháng giêng

tinh sương con gà đã đợi

gáy ran ngoài ngõ láng giềng

bầy chim đứng hót không yên

chuyền cành chíp chiu luyến láy

bươm bướm nhấp nhô nhấp nháy

như là đôi mắt thiên nhiên

nắng reo mướt tóc thanh niên

em thơ xênh xang áo mới

nụ cười bên đọt dứa hiền

tiếng pháo hồng treo khắp lối

mời nhau dăm múi sầu riêng

thấy vườn Mỹ Tho bùi ngọt

nối lửa đôi ba điếu thuốc

nghe xao xuyến trời Điện Biên

lời chúc câu chào huyên thuyên

rượu nồng bay trong mái lá

niềm vui tràn ra ngoài hiên

từng mảng nắng vàng rất lạ

thăm nhau thăm nhau tháng giêng

áo khăn nhạt rồi bóng tối

má ơi, nắng ngoài Hà Nội

bay vào thơm lúa Thừa Thiên

thoảng hương đất, nhớ tổ tiên

đã cho cái nương cái rẫy

thương, thương đàn con biết mấy

giữ gìn mùa xuân y nguyên

cây xanh tình Bác, thiêng liêng

lộc non nao nao lòng dạ

mơ ước về trong tay má

xin đời ngát mãi tháng giêng. 

                                  1976

Bài 5

TẠ ƠN MẢNH ĐẤT QUÊ NHÀ

1.

quê nhà chiều gió bình yên

con về đây hỡi cõi miền yêu thương

rưng rưng nắng lọc hàng dương

con đường quê hỡi con đường vàng mơ

chim chuyền cành hót ngây ngô

con bươm bướm cũ bây giờ còn bay

con về đây con về đây

nghẹn lòng con giữa đất này quê hương

2.

ngọn đèn đêm vặn sáng hơn

bàn tay mẹ vẫn run run tủi mừng

hai hàng nước mắt rưng rưng

nụ cười mộc mạc thoáng bừng nắng phai

xóm giềng cũng đến sum vầy

tay con mềm lại trong tay bạn bè

3.

con nằm trong ánh trăng khuya

chợt thương sao tiếng tắc kè rừng xa

thác đồi mù sương mù sa

bàn chân tứa máu vượt qua vẫn cười

phố đông đường trổ gai đời

chân lao đao, bước chơi vơi, hãi hùng

mấy ai nhắc chuyện đục trong

đắng cay nay bởi chút lòng, mẹ ơi…

1982

Bài 6

HUẾ VÀ NGÀY SINH

                       kính tặng Mẹ và Huế

một hừng đông xám

dâng lên phía bên ngoài cửa thành

tháng mười một và cơn mưa dầm

miên man mỏi mệt

gió lùa thốc qua mặt đường lặng câm

cánh lá

lao đao

cắm vào bùn lầy hẻm vắng

tất cả nhoà sau cơn mưa phùn

người phu xe đứng ngã tư đường

không buồn ngước mắt

chân như gốc cây ướt rêu cắm chặt

vào mùa đông

thôi thì mặc gió mưa bão bùng

cây muôn đời muốn lặng

tháng mười một và cơn mưa dầm

mưa miên man mỏi mệt

mầm sống cựa mình và cơn đau thắt

người mẹ hoài thai trong nỗi đau thầm

nửa đời chưa nguôi nước mắt

lại sợ giật mình nghe tiếng khóc sơ sinh

ngày con làm người Đất nước chưa yên…

một hừng đông xám

dâng lên phía bên ngoài cửa thành

mầm sống cựa mình

bật khóc

chiếc lá nhỏ nhoi úa lạnh…

tiếng mưa xa xăm

rơi vào bóng tối

tiếng mưa thâm trầm

rơi buồn mái ngói

tiếng mưa bổi hổi

ướt đầm trong khăn

mẹ ru êm giấc ngủ con nồng

vành nôi ấm bàn tay của mẹ

ấm mảnh chăn ủ quanh thân bé…

và nhịp nôi đưa

         từ hôm nay nghiêng về quá khứ

nhịp nôi đưa

từ xa xưa oà về gần gũi quá

nhịp nôi đưa

từ trái tim đập khẽ

bồi hồi

như thực như mơ

ba mươi năm trôi qua không ngờ

giông gió nào đã thổi qua đời người mẹ trẻ

cất giọng hát ru trong khuya sâu thẳm

dư âm gió giông trong hơi ngân và tiếng thở dài

nắng vàng mật ong vầng trăng con gái

sao vội tan nhoà trong mưa đêm nay

người mẹ ấy hiểu tháng năm cuộc đời

                                          bằng kỉ niệm

bằng tiếng ru buồn không nguôi

nối cùng câu hát xa xưa, sờ vào còn ấm lửa

người mẹ ấy lớn lên giữa đời

ngờ đâu giọng ru hời

không buông bâng quơ trong khuya

ngờ đâu

không phải vô tâm, tiếng mưa rơi, bát ngát

quanh giấc ngủ trẻ thơ theo nhịp đưa nôi

chiếc nhau bám vào lòng mẹ

khi con nở sinh hình hài

chiếc nhau tan vào mặt đất

cho con đi đứng giữa đời

câu hát là dòng sữa ấm

chảy từ ngàn năm xa xôi

chú bé lớn dần trong tiếng mưa rơi

âm vang trong thành phố cổ

âm vang trong lòng mẹ

tiếng à ơi

bao quanh vành nôi

ơi hạt mưa rơi

giọt nước mắt

hãy thấm vào mặt đất

và qua đất

dưới nắng ấm sớm mai

thành giọt sương như mảnh trời vỡ nát

long lanh soi

hạt sương và ai

ra đời trên tay mẹ

rất diệu kì như đất

ơi cơn mưa

mưa đến mỏi mòn sớm mai tháng mười một

ơi cơn mưa

mưa tản mạn mênh manh bát ngát

nơi có trái tim bé nhỏ tinh khôi

mưa bật khóc…

bây giờ tóc mẹ đã bạc rồi

sao mẹ nhắc mãi tháng năm chia lìa tan tác ấy

hay khi mẹ nhìn vào vầng trán con

ở đó, còn nguyên những gì không phai nhạt nổi

trong đời người suốt cả đời người

hay khi con nói con cười

có nét nào của tiếng mưa xa xăm vọng lại

xui mẹ nhớ hoài…

và con đọc trong mắt mẹ, mẹ ơi

cả niềm u uẩn đằng sau lời kể ngậm ngùi

                                                                     mộc mạc

như lời ru tự bao giờ qua mẹ hát

chưa được sinh ra con đã thuộc rồi…

1984

Bài 7

TỰ TRẤN AN

TRONG ĐÊM VỀ PHÉP

xa nhà mấy năm trời

ngẩn ngơ con đường nhỏ

cây em trồng ngày đó

xanh tốt đến không ngờ

ôi tóc mẹ bạc phơ

vẫn nắng chiều óng ánh

sờ tóc mình đen nhánh

có sợi cằn đang rơi!

ngẩng mặt nhìn đất trời

xấu hổ cùng cây cỏ

trước tuổi già đời mẹ

con vẫn chưa nên người!

một thoáng gió thở dài

giữa rừng khuya mưa lũ

để bây giờ, mẹ ơi

xoáy lòng con, bão tố

đêm, bên bàn học cũ

giọt lệ ngời Gương Soi

từ mắt con nóng hổi

hạt bụi nào tan, trôi…

tóc mẹ trắng chân trời

sáng cho con tầm mắt

con đường quê êm mát

cũng chỉ đường về thôi!

con hiểu rồi, mẹ ơi

tháng, năm như ghềnh, thác!

lòng vẫn trong mạch nước

từ nguồn đến biển khơi?

1981

Bài 8

ĐỌC LẠI ĐẠO ĐỨC KINH,

THẤM BUỒN

đến trần ai làn sương không tuổi

rất già nua và quá trẻ thơ

tên ông huyền ẩn như nguồn Đạo

tạc Hư Vô dáng Mẹ bao giờ

tôi muốn khóc theo từng âm cổ

buốt khói mây ấm giọt lệ người

bên sông máu núi xương đụn sách

phác lời kinh thật đến chơi vơi

ông nhập thế lại bằng xuất thế

ước nơi nơi dòng Đạo khoả đều

lặng lẽ, cỡi trâu chiều huyền thoại

gượng lập ngôn với mộng tiêu diêu

giữ thanh đạm một niềm hiền triết

khinh kỉ cương trí tuệ, giễu mình

gương sáng láng cơ hồ mông muội

tất yếu tự nhiên, vút tâm linh!

đời mãi chảy thực hư, hư thực

thực trong hư, va đập, nở sinh

ông thấu suốt ngồi im dõi ngắm

chí vô vi ngỡ rất vô tình

ôi Huyền Đồng Huyền Đồng là Đạo

hỡi câu kinh trầm tĩnh không ngờ…

dẫu hư không vẫn không vô dụng

khoảng trống nào giữa những dòng thơ

ơi “bản tánh nguyên sơ” thơm ngát

tôi thấy tôi đầu nẻo vô thường

ơi đứa bé hai tay nắm chặt

đang nằm nghe lòng Mẹ yêu thương

cũng suýt ngỡ mình thành bướm trắng…

đậu sừng trâu chiêm ngưỡng trích tiên

nhưng sợ hãi lách lau hiu hắt…

nửa hồn này cứ chớm an nhiên

niệm về ông khúc ca Tịnh Khẩu

ôi phố phường vui biết bao nhiêu!

khi lếch thếch, ờ, khi ngất ngưỡng

tập cười xoà cho bớt đăm chiêu.

1993

Bài 9

TIN QUÊ

lá cuối thu xanh ngắt

đông phương nam óng vàng

quặn chút lòng chưa lạc

tổ tiên nơi ruột gan…

mưa lũ đã khoả tràn

sóng duềnh con nước bạc

miền gió lửa, hạn, cát

bão dìm trong tan hoang!

quê nhà ơi quê nhà

dù vòng tay bền chắc

cái lo nhìn rất xa

qua trùng trùng buốt rát…

dù đất đai quê nhà

mùa lại thơm thiết tha

sương bâng khuâng tím ngát

rưng rưng hồng phù sa…

sách tuổi thơ nhoè nát

giạt trong em, bàng hoàng

chơi vơi… Mẹ thương làng

chiều trắng dâng nhoè mắt.

1992

Bài 10

MÃI TÌM MỘT NỬA TRÁI TIM

một phiến ban mai biếc

rơi khẽ vào lòng anh

đã phế tàn củi mục

bất ngờ rưng rưng xanh

lại chồi non hoa ngát

may đời chưa tro than

chút tình bên cửa sổ

bướm bay hay nhành lan?

cánh tím lay niềm nhớ

bay hoài không tới nơi

chỉ cách tầm tay với?

sao đậu trên tóc người?

em – búp bê tuổi nhỏ? 

thương tự thuở nằm nôi

ba mươi bảy năm đắng

cục đường xưa đâu rồi?

ca dao hoài ngọt lịm

em mãi hoài thơm môi

đau thân anh tiếng mọt

ngỡ nát bụi khắp trời

em – đoá hồng tấm bé?

anh – thỏ nâu ngây ngô?

sững nhìn bao dáng nét

ngỡ quen từ nguyên sơ

đến khi em trắng tóc

và anh cũng bạc phơ

gặp nhau còn ngơ ngẩn?

ngỡ quen muôn kiếp xưa

anh – thằng khờ mất bóng

tìm gương mặt tình yêu

tận hồng hoang kí ức

trên câu kinh trang Kiều?

anh tìm em biển bắc

anh tìm em rừng tây

gã đa đoan tuyệt vọng

hết nửa đời trắng tay?

anh – kẻ đùa thượng đế

bão xé ngàn ngàn năm

tìm nửa kia thất lạc

ôm nhau để hoá trầm

anh về khung nắng cũ

em học bài, hương mơ

thoảng lên trang vở trắng

mực tím hoài chuỗi thơ?

lan dáng rồng ẩn hiện

trong vô thức bồng bềnh

bướm tiên ngời gỗ mục…

em – hồn anh thênh thênh.

1994

Bài 11

ĐA NHIM, NHỚ LẠI MỘT TỨ THƠ

MƯỜI LĂM NĂM TRƯỚC

       tưởng niệm nỗi đau lịch sử:

                nạn đói Ất dậu 1945.

ngồi trước trang sách mở

bóng điện tròn sáng soi

nghe trĩu đau vầng trán

nghẹn đặc giọt mồ hôi

giọt mồ hôi cúi mặt trồng đay

                   bỏng kiếp tôi đòi

trên đồng lúa ngậm đòng

                   phải cắn răng nhổ bỏ!

chữ học trò giấy vở

bóng đèn chao nét ngời

ngước lên nhìn: giọt lệ

tự thuở nào, sắp rơi

giọt lệ rơi từ hốc mắt hờn căm ngút trời

hai triệu rưỡi người quắt queo chết đói!

sổ tay thơ buốt nhói

máu ứa ra chảy ròng

như mồ hôi nước mắt

bóng điện rực rỡ hồng

giọt máu hồng nhoà ngực lạnh mưa đông

vẫn nắm chặt tầm vông lao vào đồn giặc!

đâu chỉ là nước mắt

chuyện tình xưa, đa nhim (1)!

bóng điện treo từng giọt

lương tâm không im lìm

thắp màu nắng nghìn xưa

       bao dung nhân hậu ấm buồng tim

để Hi-rô-shi-ma, Na-ga-sa-ki (2)

                          cũng đêm đêm rưng rưng

                                                  giọt nắng!

1981 – 1995

(1) Đa Nhim, địa danh ở tỉnh Lâm Đồng, tiếng nhân tộc K’Hor, có nghĩa là nước mắt. Đó là nơi có hồ nước thuỷ điện.

(2) Hiroshima, Nagasaki, hai thành phố của Nhật Bản bị đánh bom nguyên tử, kết liễu cuồng vọng Đại Đông Á thuộc Nhật của phát-xít Nhật.

Bài 12

TỨ BÌNH ĐỜI NGƯỜI

1. tinh mơ

tím loãng

tà sương

nắng thoảng

tới trường.

2. bìa sổ

lam ngọc

đoá hồng

bàn đọc

hừng đông.

3. trà khuya

cúc rã

vào trăng

giấy tả

tơ giăng.

4. tuổi chiều

tóc bạc

mắt mây

dáng hạc

nẻo gầy.

1994

Bài 13

GẦN XA LÃNG ĐÃNG

rong chơi với mùi hương

trăng trăng và sương sương

em đó không không đó

xui chi anh lạc đường

đêm trôi làn tóc mượt

thoáng hương lâng đằng trước

thoắt lãng đãng phía sau

em gần mà ở đâu

mùi hương ơi hương, hương

một đời anh đuổi bắt

chợt là em rất thật…

vô thường và vô phương!

1995

Bài 14

NỤ CƯỜI ƯỚT MƯA SAU DỐC ‘MẠ ƠI!’

cổ thụ chết đứng lau tre quắt

rừng già còn ngấm chất da cam

tứ thơ sao để trơ và trụi

mưa xối hồn ào ạt thét gầm

lá rụng ngàn năm đất tơi xốp

mưa nhào dẻo quánh dọc triền sông

sên vắt nhảy búng xuyên vào ngực

tim hoài rỉ máu, thác ghềnh hồng

thác ghềnh ghềnh thác chảy xé đá

bom xô trái núi suối lệch nghiêng

mấy mùa mưa dội lên trang sách

thì đọc nỗi đời trong mắt hiền

mưa xanh rừng lửa, mưa làng mới

sũng mũ-tập-kết, nón bài thơ

già nua bủng và con gái bẫm

bầm cuồng sĩ ngố, beo giáo khờ

mưa chiến khu thời-chưa-hậu-chiến

trạm xá lán tranh sắp lớp nằm

mưa kháng chiến chống rách và đói

cấm vận, giặc phương bắc, tây nam!

mưa bom mưa truyền đơn, thuốc độc

tuổi nhỏ nhìn bay đặc góc trời

và mưa. Mười lăm năm ngẫm lại

ơn Nụ Cười sau dốc nghẹn ‘Mạ ơi!’.

1995

Bài 15

TAM KỲ,

ĐƯỜNG ĐÊ VÀNG HOA SƯA *

thoảng trong lại quãng thơ xưa

dòng sông hai lăm năm trước

hương sưa, tuổi nào mắt ngước

trải đầy vàng bước, như mưa

ngàn hoa thuở đó, gió lùa

về đâu

cành sưa cắm rễ bắc cầu

chân đi chơi vơi bóng nắng

níu chút niềm riêng hụt hẫng!

tóc bạn chưa ngả úa màu

xanh bên mây trắng trôi mau

sông nhoà

cuối hạ đã tắt mùa hoa

cồn cát cỏ tràn năm tháng

chấp chới đường đê, lấp loáng

lá sưa thắp nhớ chói loà

tiếng ve vẳng nuối, vỡ oà

lặng trưa …

07.1996

* Sưa: một loài cây có hoa màu vàng, ở Quảng Nam, được gọi là “Sưa”.