r. Trần Xuân An - Mùa hè bên sông - Chú thích 3

trần xuân an

MÙA HÈ BÊN SÔNG

tiểu thuyết

1997 & 2003

TRẦN XUÂN AN

m ù a 

 h è

 b ê n

  s ô n g 

(nỗi đau hậu chiến)

tiểu thuyết

nnhà xuất bản  

1997 & 2003

CHÚ THÍCH III

Bảng liệt kê sách,

và báo, tạp chí (mới đăng tải gần đây)

cùng các tư liệu khác

Đây là tiểu thuyết suy tư, chiêm nghiệm về lịch sử, chứ không phải là tiểu thuyết lịch sử. Viết tiểu thuyết hư cấu với ý hướng như thế, vốn là công việc khởi xuất từ quan sát, trải nghiệm của bản thân, từ trái tim phập phồng, co thắt với cảm xúc, và từ cái đầu nóng lạnh với cảm giác. Hiện thực đã dần dần khái quát trong tôi thành những vấn đề. Những vấn đề tôi viết ra ở cuốn này, phần lớn đều đã ở dạng tâm tư hoặc đã chứa đựng trong kí ức, dù tốt dù xấu, dù hay dù dở, trước khi được chuyển tải qua hình tượng nhân vật hư cấu (những hình tượng nhân vật hình thành trong trí tưởng tượng suốt nhiều năm tháng). Nói rõ hơn, các nhân vật đều là hình tượng hư cấu hoàn toàn, chỉ có những vấn đề mới là sự thật lịch sử được khái quát, đọng lại trong tâm tư, kí ức. Dẫu sao, Mùa hè bên sông chỉ là tiểu thuyết hư cấu, vì thế cho nên tôi không thực hiện việc lập danh mục sách báo tham khảo như các cuốn khảo luận sử học, truyện kí lịch sử khác.

Ở hai mục chú thích I & II tôi đã dẫn chứng cụ thể một số tư liệu mà các nhân vật có nhắc đến trong các câu đối thoại của họ.

Dưới đây chỉ là những gì tôi nhân tiện đọc lại, lướt xem hoặc tra cứu một cách cẩn trọng để kiểm chứng (chủ yếu là kiểm chứng lại các sự kiện lịch sử), sau khi đã viết xong tiểu thuyết này từ năm 1997. Ngoài các sách kinh điển thường được xem là kinh bổn (kinh điển cơ bản nhất) của các giáo thuyết cùng những khảo luận về các kinh điển ấy, số còn lại, các cuốn sách nghiên cứu, bài báo nhỏ, mẩu tin ngắn về chính trị, thời sự này chưa phải là tiêu biểu, và cũng chỉ về đề tài thuộc giai đoạn sau của cuộc chiến tranh, kể từ 1945. Nhưng quả thật những điều tôi quan tâm, thể hiện trong tiểu thuyết, theo tôi là cốt tuỷ nhất của cuộc chiến tranh dài đằng đẵng 131 năm (1858 - 1975 - 1989), có điều, lạ thay, cũng chưa sách báo nào đề cập tới như một vấn đề trung tâm, chắc hẳn bởi lí do này nọ. Và chính vì chưa sách báo nào đề cập tới, nên tôi phải mạnh dạn viết, miệt mài viết.

Chú thích III này, tôi tạm sắp xếp thành năm tiêu đề: thời sự, nghiên cứu, kinh điển, từ điển và trực quan.

Xin thưa trước như vậy. Kính cảm ơn.

TXA.

      I. THỜI SỰ: Các bài báo, mẩu tin:

V. TRỰC QUAN: Triển lãm:

VĨ TUYẾN 17

DẤU ẤN CỦA TỘI ÁC CHIẾN TRANH

                                        Bài của MAI NGUYỄN

Triển lãm Vĩ tuyến 17 - những dấu ấn về tội ác chiến tranh tại Bảo tàng Chứng tích chiến tranh TP. Hồ Chí Minh (28 Võ Văn Tần, quận 3), kéo dài tới ngày kỉ niệm Cách mạng Tháng tám năm nay, 19-8-2001, nhằm giới thiệu tới công chúng về mảnh đất máu lửa ở đôi bờ Bến Hải, tỉnh Quảng Trị - nơi người dân phải gánh chịu tang thương và những hậu quả nặng nề nhất trong cuộc chiến xâm lược do Mỹ tiến hành tại Việt Nam.

Ngay từ 1954, người Mỹ đã rắp tâm “lấp sông Bến Hải” vì không mấy hài lòng khi Hội nghị về hiệp định Genève chọn vĩ tuyến 17 làm giới tuyến tạm thời chia cắt hai miền Nam - Bắc Việt Nam; Mỹ muốn giới tuyến đó nằm sâu trên đất phía bắc hơn nữa. Sau này, bom Mỹ đánh sập cây cầu bắc ngang sông Bến Hải; và ở thời điểm này hình chụp chiếc cầu gãy độ ấy được phóng to, treo trước phòng triển lãm, như biểu tượng của mưu toan “lấp sông” Bắc tiến của Mỹ thời đó.

Còn Pháp ? Họ cũng không chọn vĩ tuyến 17 từ đầu, mà đòi nhích ra phía sông Gianh, tỉnh Quảng Bình, thuộc vĩ tuyến 18, để ngăn đôi nước ta. Nhưng đoàn quân sự dự Hội nghị Genève 1954 của Việt Nam gồm thứ trưởng Bộ Quốc phòng Tạ Quang Bửu và đại tá Hà Văn Lâu đã kiên quyết bác bỏ. Ông Tạ Quang Bửu, trong cuộc gặp kín với đoàn quân sự Pháp tại một biệt thự về đêm, đã đặt mạnh bàn tay lên tấm bản đồ Đông Dương, áp chặt phần phía bắc Việt Nam và đòi hỏi cần giữ trọn miền đất đó:

- Chúng tôi phải hội đủ các yếu tố để thành một nhà nước với một thủ đô, đất đai và các hải cảng !

Tới phiên họp sau, yêu cầu về giới tuyến tạm thời của thứ trưởng Tạ Quang Bửu nhích xa vạch đề nghị của Pháp trên bản đồ để vượt khỏi Huế, Đà Nẵng và hướng vào phía nam hơn nữa, gồm luôn vùng đất liên khu 5 nằm trên vĩ tuyến 13 thuộc địa phận Quy Nhơn. Đoàn quân sự Chính phủ Pháp không chịu. Đoàn Chính phủ Anh đề nghị vĩ tuyến 16 cũng không xong. Cuối cùng, với sự nhất trí của hai đoàn Trung Quốc và Liên Xô, Hội nghị Genève chọn vĩ tuyến 17, thuộc địa phận Quảng Trị (*). Từ đó, sông Bến Hải thành nỗi đau chia cắt Bắc - Nam. Bờ bắc thuộc Vĩnh Linh chìm ngập dưới mưa bom của không quân Mỹ: tính đổ đồng mỗi người dân chịu 1 tấn bom đạn và 10 quả pháo, 15.656 nhà bị hủy, 1.353 vụ B52 rải thảm, 231 vụ rải chất hóa học, 102 vụ ném bom napalm... Những con số ấy do cuộc triển lãm nêu lên bên cạnh ảnh tư liệu về nhà thờ Di Loan bị đánh bom còn trơ vòm cổng, toàn cảnh làng Vĩnh Mốc bị san bằng, giúp người xem hình dung ra cuộc sống “chìm sâu dưới lòng địa đạo” của Vĩnh Linh 1954 - 1973.

Đối diện là bờ nam khốc liệt và bi hùng ngay từ khoảng thời gian đầu sau hiệp định Genève 1954 với vụ thảm sát chấn động nhân tâm ở Hướng Điền: ngày 8-7-1955 […]. Tất cả có 92 người bị giết. Triển lãm trưng bày hình chụp, các bài báo ghi chép vụ thảm sát trên (**), cùng nhiều tư liệu về “vành đai trắng” do Mỹ thiết lập ở bờ nam sông Bến Hải, như sơ đồ hàng rào điện tử Mac Namara kèm cơ chế tổ chức và điều hành của nó. Đáng ghi nhận là phần trưng bày về thành cổ Quảng Trị và thị xã Quảng Trị, nơi hứng chịu tổng số bom đạn ném xuống suốt 81 ngày đêm (của “chiến dịch tái chiếm” năm 1972) bằng sức công phá của 7 quả bom nguyên tử, hình ảnh chiến trường và sức sống trên đường 9, Khe Sanh, Cửa Việt, Cửa Tùng, Cồn Tiên, Dốc Miếu. Những mảnh đất với các địa danh nhắc đến nhiều trong các bản tin chiến sự của đài báo Phương Tây một thời cũng là nơi nằm xuống của lớp lớp đồng bào, chiến sĩ; nay với diện tích chỉ hơn 5.000 cây số vuông mà có đến 72 nghĩa trang liệt sĩ chứa ngót 70.000 ngôi mộ, trong đó có 2 nghĩa trang quốc gia mang tên Đường 9 và Trường Sơn với 20.000 mộ của các người con thuộc nhiều miền Tổ quốc. Trong số hơn 150 ảnh tư liệu và khoa học, kèm theo gần 50 hiện vật gốc, mang từ Bảo tàng Quảng Trị vào, có nhiều tấm chụp cảnh lính Mỹ tan tác tại Khe Sanh, đồi không tên, cảnh trung tá Phạm Văn Đính, trung đoàn trưởng Trung đoàn 56 phản chiến, ra hàng quân giải phóng, bên cạnh là trung đoàn phó, trung tá Vĩnh Phong, trong “mùa hè đỏ lửa” 1972.

                                     MAI NGUYỄN

                     (Báo THANH NIÊN, số 187 (2074),

       thứ hai 6-8-2001) (***).

CƯỚC CHÚ của phần CHÚ THÍCH III:

(***) Xem: Nhiều tác giả,  Đại cương Lịch sử Việt Nam, tái bản lần thứ tư, Nxb. Giáo Dục, 2001, tr. 947 – 953: Các bước vận động ngoại giao của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hoà kháng chiến và của các cường quốc thuộc hai khối trên thế giới, cùng bản tóm lược hiệp định Giơ-ne-v (Genève) 20.7.1954.

(**) Về vụ thảm sát này, tác giả tiểu thuyết hiện chưa có đủ tư liệu để khảo chứng cũng như chưa có dịp tiếp xúc trực tiếp với các nhân chứng để rõ hơn. Xin mạn phép lược bỏ một số câu, thay bằng kí hiệu: […].

(***) Tác giả tiểu thuyết xin mạn phép nhà báo Mai Nguyễn và Tòa soạn báo Thanh Niên để sử dụng lại bài báo trên. Xin cảm ơn.

 TXA.

 ( xem tiếp : phụ lục I )