Vaccinium / Cranberry

De Cranberry of Grote veenbes, Latijnse naam Vaccinium macrocarpon of Oxycoccus macrocarpos (Aiton) Pursh is afkomstig uit de Verenigde Staten waar ze op grote schaal gekweekt worden voor medicinale en culinaire doeleinden. In Nederland groeien ze voornamelijk op Terschelling. Deze planten zijn daar waarschijnlijk gekomen door het aanspoelen van een lading bessen. De rode, licht zure bessen groeien aan kleine struikjes die een vochtige zand- of veenhoudende bodem nodig hebben.De medicinale toepassingen van veenbessen komt vrijwel overeen met deze van andere bosbessoorten; alleen is de Amerikaanse veenbes of cranberry wat meer in belangstelling gekomen wegens het onderzoek dat men de laatste tientallen jaren heeft gedaan. Deze bessen bevatten stoffen (evenals de andere Vaccinium-soorten) die bacteriën bij cystitis of blaasontsteking efficiënt bestrijden.Cystitis is een typische vrouwelijke aandoening. Eén op drie vrouwen worden er mee geconfronteerd en bij de helft van de vrouwen komt de ontsteking regelmatig terug. Levensbedreigend is deze blaasontsteking niet, maar ze kan wel pijnlijk zijn. Door een aantal eenvoudige voorzorgsmaatregelen, zoals voldoende drinken, kan het risico op een infectie worden verkleind.De belangrijkste symptomen zijn vaak, moeilijk en pijnlijk urineren, soms met lage rugpijn en buikpijn, met troebele of sterk ruikende urine en zelfs met bloed in de urine.

Wanneer de infectie tot de blaas beperkt blijft, treedt meestal geen koorts op. Maar wanneer de nieren geïnfecteerd geraken, kan dit hoge koorts, misselijkheid, vermoeidheid en hevige rugpijn het gevolg zijn.

Blaasontsteking, een vrouwenkwaal

Het feit dat drie keer zoveel vrouwen dan mannen last hebben van deze infectie, is vooral een anatomische kwestie. De vagina, de uitgang van de urethra -de urinebuis die naar de blaas loopt - en de anus liggen heel dicht bij elkaar. Een gevolg daarvan is dat de Escherichia coli bacteriën, die in de darmen leven en er de spijsvertering bevorderen, gemakkelijker in de schede en de urethra terechtkomen.

In de vagina kunnen de bacteriën weinig kwaad, melkzuurbacteriën creëren er een zuur milieu, maar in de urinewegen kunnen ze zich wel vermenigvuldigen en een infectie veroorzaken. Daarenboven is de urethra van de vrouw veel korter dan die van de man. De bacteriën moeten dus minder weg afleggen om de blaas te bereiken. Het voorkomen van bacteriën in de urine (bacteriurie), wil daarom niet zeggen dat er een infectie is. Daarvoor moet eerst een weefselreactie optreden. Dat gebeurt bij een zogeheten bacteriële adhesie of aanhechting. De E. coli bacteriën hebben een soort uitsteeksels, fimbriae of pili genoemd, waarmee ze zich aan het slijmvlies van de blaaswand kunnen vasthechten. Die pili produceren zogenaamde adhesines, die zich vasthechten aan specifieke monosaccharide receptoren op de urothele cellen. Als dit massaal gebeurt, krijgt men een ontstekingsreactie en de typische symptomen van een blaasontsteking.

Wetenschappelijk onderzoek Cranberry

Lang voordat de West Europeanen voet aan wal zetten in Noord Amerika, gebruikten de Indianen de cranberry omwille van haar voedzame en medicinale kwaliteiten. Ook de blanken zagen al snel het nut van het rode besje in. Omwille van de rijkdom aan vitamine C werd het tijdens scheepsreizen gebruikt als preventief middel tegen scheurbuik. Lang vóór de ontdekking van antibiotica gebruikte men in de Verenigde Staten geplette cranberry's en cranberrysap om urineweginfecties te voorkomen en te behandelen.

Men heeft lang gedacht dat de heilzame werking gelegen was in het feit dat de bessen de urine zuurder zou maken, en zo de bacteriën zou doden. Tot in de jaren zeventig door onderzoek bleek dat de urine van proefpersonen die geregeld cranberrysap dronken niet zuurder was dan die van mensen die geen sap gebruikten.

In 1984 publiceerden onderzoekers van de Universiteit van Youngstown een studie, waaruit bleek dat de aanhechting van de E. colli bacterie aan de cellen van de wand van de urinewegen, verhinderd werd door de gunstige invloed van het cranberrysap. Ondertussen is er een lawine aan onderzoeken geweest waaruit bleek dat het vooral de rode kleurstoffen, proanthocyanidinen, uit Cranberries zijn, die de aanhechting van de bacteriën aan de blaaswand verhinderen, waardoor de ze met de urine uit het lichaam verwijderd kunnen worden. Het dagelijks drinken van twee glazen cranberrysap kunnen steeds terugkerende urinaire infecties sterk verminderen.

Andere kruiden tegen blaasontsteking

Vooral kruiden voor nieren en urinewegen zoals Guldenroede (Solidago species), Beredruif (Arctostaphylos uva-ursi) en Heermoes (Equisetum arvensis). Een kruidenmensel voor dagelijks gebruik: Echte guldenroede 50g, Heermoes 25g en Echte kamille 25g, een eetlepel van dit mengsel 10 minuten laten trekken, 2 maal daags één kopje drinken gedurende 3 weken bij chronische klachten; 4 maal daags één kopje drinken gedurende 1 week bij acute klachten.

Cranberrystudie naar preventie van cystitis.

Wanneer een blaasontsteking minstens drie keer per jaar terugkomt, kan een lage dosis antibioticum voorgeschreven worden om nieuwe klachten te voorkomen. Dit heeft als nadeel dat de bacteriën resistent kunnen raken. Kunnen cranberries (veenbessen) de lage dosis antibiotica vervangen? Dat onderzochten Geerlings en Beerepoot in de NAPRUTI-studie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in samenwerking met het Academisch Ziekenhuis Maastricht (AZM). NAPRUTI staat voor Non-antibiotic versus Antibiotic Prophylaxis for Recurrent Urinary Tract Infections en deze studie is in 2006 (jaargang 19, nummer 1, pagina 7-9) in dit tijdschrift uitgebreid toegelicht.

Er deden twee groepen vrouwen mee aan het onderzoek. De ene groep van 110 vrouwen kreeg het antibioticum co-trimoxazol, de andere groep van 111 vrouwen slikte twee keer per dag één cranberrycapsule. Uit de studie bleek dat de vrouwen die cranberrycapsules slikten geen last hadden van resistente darmbacteriën. Maar van de vrouwen die co-trimoxazol slikten, werd negentig procent al na één maand resistent. Niet alleen tegen co-trimoxazol maar ook tegen andere antibiotica. Deze resistentie hield na het staken van het antibioticum nog zeker drie maanden aan. Helaas bleken de cranberrycapsules veel minder werkzaam tegen blaasontstekingen dan co-trimoxazol. In de cranberrygroep duurde het gemiddeld vier maanden voordat de ontsteking weer doorbrak, in de co-trimoxazolgroep was dat acht maanden. De vrouwen in de cranberrygroep kregen gemiddeld vier blaasontstekingen, tegen zeven in het jaar ervoor. Dat is zeker een afname, maar de reductie is lang niet zo sterk als die van de vrouwen met antibiotica. Zij kregen gemiddeld 1,8 blaasontstekingen, tegen zes het jaar ervoor. Er waren dan ook relatief veel uitvallers in de cranberrygroep. De optimale dosis cranberries moet nog onderzocht worden, maar er is een Franse studie die 36 mg werkzame stof noemt. De onderzoekers wilden daar in ieder geval ruim boven zitten, met het liefst minstens 100 mg werkzame stof per dag. Helaas bleek dat er capsules waren geleverd met minder dan 36 mg. Het duurde bijna drie jaar om genoeg data te verzamelen. Het was moeilijk om vrouwen te laten deelnemen aan het onderzoek, ook al werkten tien centra mee om voldoende patiënten te krijgen. Concluderend stellen de onderzoekers dat de cranberrycapsules in ieder geval een aanvulling op medicijnen kunnen zijn en voor vrouwen die geen antibiotica willen slikken een goed alternatief.

Bron: Persbericht AMC 26.07.2011: Besjes voor de blaas. Beerepoot MAJ, Ter Riet G, Nys S, Van der Wal WM, de Borgie ACJM, De Reijke TM, Prins JM, Koeijers J, Verbon A, Stobberingh E, Geerlings SE. Cranberries vs antibiotics to prevent urinary tract infections; a randomized double-blind noninferiority trial in premenopausal women. Arch Intern Med 2011;171(14):1270-8.

De Commissie van Advies voor Plantenbereidingen werd op 15 oktober 2013 door het Directoraat-generaal

Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu van de Federale Overheidsdienst gevraagd om

zich uit te spreken over het veilig gebruik van voedingssupplementen op basis van de vrucht van Vaccinium

corymbosum L..

Gelet op het koninklijk besluit van 29 augustus 1997 betreffende de fabricage van en de handel in

voedingsmiddelen die uit planten of uit plantenbereidingen samengesteld zijn of deze bevatten (‘plantenbesluit’),

inzonderheid artikel 4, § 6;

Op basis van de ingediende notificatiedossiers en de beschikbare informatie concludeerde de Commissie van

Advies voor Plantenbereidingen samengevat het volgende:

Er worden verschillende soorten van het geslacht Vaccinium gebruikt in of als voeding, zoals grote veenbes

(Vaccinium macrocarpon Aiton), kleine veenbes (Vaccinium oxycoccos L.), blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus L.),

rode bosbes (Vaccinium vitis-idaea L.), maar ook andere soorten en variëteiten.

De vrucht van de blauwe bes (Vaccinium corymbosum L.) wordt traditioneel geconsumeerd als voedsel, komt

sterk overeen met Vaccinium myrtillus L. en is toegelaten in Italië, Duitsland, Polen en Uruguay.

Traditioneel worden volgende eigenschappen vermeld: anti-inflammatoir, anti-bacterieel, anti-oxidant,

bescherming van de aderwand en zelfs anti-carcinogeen.

Wat betreft de fytochemische samenstelling worden hoofdzakelijk de polyfenolen vermeld waaronder vele

verschillende anthocyanen, proanthocyanidinen en flavonolen. Daarnaast ook flavonoiden, catechinen en

fenolcarbonzuren. Deze samenstelling kan variëren volgens de cultivar.

Wat betreft de farmacologie worden er in de klinische studies geen bijwerkingen vermeld. Bosbessensap

verhoogt de uitscheiding van hippuurzuur in de urine.

Wat betreft de toxiciteit wordt in een aangetoond dat een behandeling met blauwe bes oxidatieve stress

veroorzaakt door D-galactose en leverschade bij ratten kan verminderen. Bij nog andere studies werd de

absorptie van anthocyanen van de blauwe bessen bestudeerd bij mensen. Hieruit kon geconcludeerd

worden dat de intestinale absorptie relatief laag is en dat de mate ervan beïnvloed wordt door de glycosiden.

Er werden geen bijwerkingen waargenomen. In een andere recente studie werd aangetoond dat één enkele

dosis blauwe bessen extra bescherming kan bieden tegen oxidatieve stress aan het DNA door zuurstofwater

gedurende het eerste uur en dat na inname, het plasmagehalte aan anthocyanen toeneemt en na 24 uur weer

normaliseert zonder de vaatfunctie te beïnvloeden.

De vrucht van Vaccinium corymbosum L. met anti-oxidatieve eigenschappen kan als voedingsmiddel als veilig

beschouwd worden.

De Commissie van Advies voor Plantenbereidingen bracht op 18 februari 2014 het volgende advies uit :

Gezien het traditioneel en veilig gebruik, kan de vrucht van Vaccinium corymbosum L. in lijst 3 in bijlage van

het plantenbesluit opgenomen worden.

De Commissie van Advies voor Plantenbereidingen behoudt zich het recht voor het uitgebrachte advies te

herzien in het licht van nieuwe overwegingen.

De Commissie van Advies voor Plantenbereidingen

Directoraat-generaal

Dier, Plant en Voeding

Dienst

Voedingsmiddelen,

Dierenvoeders

en Andere

Consumptieproducten