Tilia species / Linde

Linde voor een zoeter leven

Midden in de nacht, bij volle maan, thuiskomen met de geur van lindebloesem aan de voordeur. Alsof de hemel op aarde is gedaald. Even een moment van eeuwigheid. De dichter Aart van der Leeuw schreef ooit 'Er schuilt meer in het hart van de linde dan de bijl bloot maakt’. En inderdaad, de geest van de linde moet je voelen, die kan je niet beredeneren.

Heidense riten onder de linde.

Sinds de Keltische tijd is de linde in onze streken een kultuurboom, doelbewust in de menselijke omgeving geïntroduceerd. Hij was toegewijd aan Freya, de godin van liefde en vruchtbaarheid. Hij werd, óf bij de woning aangeplant als schutsboom voor de familie, óf in het centrum van de nederzetting ter bescherming van de gemeenschap.Net als bij de eik werd ook onder de linde recht gesproken. De schepenbank vergaderde onder de dorpslinde, 'sub tilia' zeggen oude documenten en men sprak er recht onder de blote hemel ‘bij klimmende sonne’.De dorpslinde was vaak een etagelinde. Deze bijzondere snoeivorm symboliseerde het opklimmen naar hogere levensvormen. Meestal waren er drie etages. In de bovenste etage woonden de goden, in de middenste huisde het wereldlijk gezag en in de onderste het gewone volk.Bij feestelijkheden bracht men op het menselijk niveau een dansvloer aan, waar ook het orkest een plaatsje vond. Jonggeliefden spraken af onder de linde want daar mocht gekust worden. Een dansje onder de dorpslinde werd vaak gezien als een huwelijksbelofte. Men danste er als het ware in Freya's armen.Het duurde tot diep in de Middeleeuwen vooraleer het Christendom deze zogenaamde heidense gevoelens had uitgeroeid. Zelfs dan nog plaatste men veiligheidshalve Maria-kapelletjes onder de vereerde lindebomen die men aldus tot ‘Mariabomen’ uitriep.

De aanplant van lindebomen op markt- en kerkpleinen werd vooral gestimuleerd door Karel de Grote (742-814). Vanaf de 16de eeuw werd de boom aangeplant in de voorpleinen van middeleeuwse kastelen. In meer recente tijden werden linden aangeplant bij bijzondere gelegenheden. Zo zijn heel wat vrijheidsbomen linden. Nog later kreeg de linde ook een toepassing als laanboom.

Knoppen in gebruik in de gemmotherapie, vooral als sedativum

De linden zijn in de winter vrij goed te herkennen aan hun karakteristieke rode knoppen (behalve bij de zilverlinde waar de knoppen groen zijn). Vaak zie je ook wel, bij goed naar boven turen, met een kijker of iets dergelijks nog wat schutbladen van de vruchtjes of de vruchtjes zelf. De bast van bomen tot een meter in omtrek is vaak niet geheel glad maar wat "gebarsten". Bij dikkere bomen kan de bast wel heel ruw worden. Er zijn echter varianten die ook al onder de 1 meter omtrek heel ruwe bast hebben.

Lees verder Linde voor een zoeter leven | Mens en gezondheid: Leven

Een interessant artikel over de lindebloesem in de Franse Drôme, is verschenen in het tijdschrift Epines dromoises. Bij deze de Franse tekst.

Le tilleul des Baronnies

Le tilleul des Baronnies, Tilia platyphyllos («à grandes feuilles»), rè­gne en maître dans les paysages préservés où coulent l'Ouïe et l'Eygues. Il fraternise avec le noyer et offre son ombre odorante et apaisante à ceux qui savent encore prendre le temps de s'y attarder. Sur ce territoire de moyenne montagne, nombreux sont les tilleuls bordant les routes qui traversent des villages de caractère, empreints d'une forte tradition de cueillette et d'élevage. Rares sont les places de village, les cours d'école ou de fermes qui ne soient dotées d'un tilleul au port majestueux.

Comment expliquer la forte présence de cet arbre ? Face au déclin de la culture de la ga­rance et du ver à soie, la production de tilleul s'est considérablement développée au début du XIXe siècle. Le tilleul existait à l'état naturel dans les forêts de la région. Les plantations et la sélection se sont faites à partir de ces til­leuls sauvages. Les variétés (appelées « clo­nes») les plus connues de Tilia platyphyllos sont le Bénivay, le Mondé et le Verdal, mais chaque contrée des Baronnies a ses appella­tions locales.

La cueillette a lieu de mi-juin à mi-juillet sui­vant les conditions climatiques de l'année, l'altitude, l'exposition et le clone. La durée de floraison est de 3 à 7 jours sur un même ar­bre. Une répartition judicieuse de la planta­tion, en jouant sur l'exposition, l'altitude et les clones permet d'étaler la période de cueil­lette sur 10 à 15 jours. Le cueilleur monte dans l'arbre à l'aide d'échelles de forme ap­propriée à bout rétréci, échelier - à un seul montant - dans la région de La Motte Chalancon, ou avec des échelles en aluminium, plus faciles à déplacer. La cueillette se pratique de manière artisanale et traditionnelle, la plupart du temps en famille ou entre amis.

La taille annuelle s'effectue en même temps que la cueillette. Le but de cette taille est d'aé­rer l'arbre pour permettre la circulation de la lumière nécessaire au développement des fleurs et de préparer des appuis solides pour les échelles. La moitié de la cueillette est réa­lisée au sol sur les branches taillées, le reste dans l'arbre. Les fleurs cueillies sont placées dans des sacs de toile, les « sacquettes », puis rassemblées dans des « bourras » - grandes pièces de toiles de jute, carrées, que l'on peut nouer par des cor­dons cousus aux quatre coins. Un cueilleur ramasse chaque jour de 15 à 30 kg de fleurs fraîches (ce qui représente 4 à 8 kg de fleurs sèches) en travaillant 12 heures par jour.

Le séchage se fait traditionnelle­ment dans les greniers bas ou ga­letas. Les fleurs sont déposées sur les planchers en couches épais­ses -de 10 à 15 cm selon la va­riété- retournées chaque jour. Certains producteurs pratiquent le séchage sur claies dans des hangars. Le sé­chage à l'abri de la lumière, qui altère la co­loration des bractées, demande 4 à 7 jours suivant les conditions climatiques. Le tilleul est ensuite stocké dans les bourras jusqu'à la vente. Celle-ci a lieu après accords passés entre le producteur et l'acheteur avant la cueillette, soit lors de foires au tilleul. Deux de ces foires existent encore dans les Baron­nies, celle de Buis-les-Baronnies le premier mercredi de juillet et celle de Villefranche-le-château le 22 juillet.

La foire de La Charce, événement privilégié pour les producteurs de la partie nord des Ba­ronnies et pour ceux des communes voisines dans les Hautes-Alpes, n'existe malheureuse­ment plus car les acheteurs négociants ont pris la décision, il y a quelques années, de ne plus y être présents. Le tilleul des Baronnies, qui est officinal, subit en effet la concurrence du tilleul d'importation, Chine et pays de l'Est. De ce fait, de plus en plus de producteurs des Baronnies abandonnent la production de til­leul, qui représente pourtant dans cette ré­gion 90 % du potentiel de production natio­nale, et nombre d'arbres sont laissés à l'abandon.

Le paysage s'en trouve petit à petit modifié et la production locale s'affaiblit. Quelques pro­ducteurs motivés, soutenus par des organismes compétents, œuvrent pour que cette pro­duction se maintienne car le tilleul des Baronnies (Tilia platyphillos) a des spécifi­cités pharmacologiques qui le distinguent des autres espèces et qui sont à valoriser. Ses pro­priétés sédatives et antispasmodiques, qui ont depuis longtemps fait sa notoriété, et son ac­tion bénéfique dans les soins dermatologi­ques font de ce tilleul un produit recherché et qui se doit d'être de très bonne qualité.

Ici, entre Oule et Eygues, tous les éléments sont rassemblés pour produire un tilleul de qualité et les producteurs y travaillent farou­chement car, même s'ils le cueillent au­jourd'hui plus par tradition que pour l'argent que cela leur rapporte, l'âme de cette région est en grande partie forgée autour de la cueil­lette de cette fleur odorante qui est très présente dans les récits des anciens.

Overgenomen uit tijdschrift 'Epines dromoises nr 127 jaar 2005

J Ethnopharmacol. 2004 Dec;95(2-3):393-7.Flavonoids with antinociceptive and anti-inflammatory activities from the leaves of Tilia argentea (silver linden).Toker G1, Küpeli E, Memisoğlu M, Yesilada E.

Silver linden, Tilia argentea Desf. ex DC (Tiliaceae) leaves are used in the treatment of common cold and bronchitis. In order to evaluate this information, antinociceptive and anti-inflammatory activities of the two main flavonoid glycosides: kaempferol-3,7-O-alpha-dirhamnoside and quercetin-3,7-O-alpha-dirhamnoside isolated from the leaves, were investigated. For the antinociceptive activity, p-benzoquinone-induced writhing test and for the anti-inflammatory activity, carrageenan-induced hind paw edema model in mice were used. Both compounds were shown to possess potent antinociceptive and anti-inflammatory activity at 50 mg/kg dose, per os, without inducing any apparent acute toxicity as well as gastric damage.

J Ethnopharmacol. 1994 Aug;44(1):47-53. Isolation of pharmacologically active benzodiazepine receptor ligands from Tilia tomentosa (Tiliaceae).Viola H1, Wolfman C, Levi de Stein M, Wasowski C, Peña C, Medina JH, Paladini AC.

Tilia species are traditional medicinal plants widely used in Latin America as sedatives and tranquilizers. For this purpose, the infusion of their inflorescences is used to prepare a tea. In this study extracts of inflorescences from Tilia tomentosa Moench, one of the species found in the market, were purified using a benzodiazepine (BZD) binding assay to detect BZD receptor ligands in the different fractions. One of the ligands was identified as kaempferol, but it had low affinity (Ki = 93 microM) for this receptor, and did not produce sedative or anxiolytic effects in mice. On the other hand, a complex fraction, containing as yet unidentified constituents, but probably of a flavonoid nature, when administered intraperitoneally in mice, had a clear anxiolytic effect in both the elevated plus-maze and holeboard tests, two well validated pharmacological tests to measure anxiolytic and sedative compounds. This active fraction had no effect on total and ambulatory locomotor activity. In conclusion, our results demonstrate the occurrence of active principle(s) in, at least, one species of Tilia that may explain its ethnopharmacological use as an anxiolytic.

De Gids. Jaargang 45 Het volksgeloof aan het bovennatuurlijke in het rijk der planten.

bron: De Gids. P.N. van Kampen & zoon, Amsterdam 1881

Over de lindeboom

Men verkeert dikwijls in de dwaling, den eik bij uitnemendheid den boom van het Duitsche volk te noemen. Het is waar, onder hem werd recht gesproken, doch veel meer, zooals Hans Sachs zich uitdrukt, ‘Unter dem Himmel bei der Linden.’

Dit strekte zich zoo ver uit, dat te Nortorf, in Sleeswijk-Holstein, een oude driestammige linde was, waaronder huwelijken en overeenkomsten gesloten en door het drukken van den duim tegen den stam bevestigd werden.

Jacob van Maerlant, ‘Naturen Bloeme, VIII, vs. 913,’ verbeterde lezing van Dr. Eelco Verwijs, getuigt dat de linde is

‘in Dietsland

Die minlixste boem van scaden

En die scoenste oec van bladen.’

Kan de herinnering aan den heiligen vijgenboom (Ficus religiosa) in Azië, met wien de linde gelijkenis heeft in den omvang, dien de kruin kan verkrijgen, en in den hartvorm der bladen, ook medegewerkt hebben hem te maken tot den lievelingsboom van alle Duitsche stammen?

Bij de woningen geplant, werd de linde en is hij nog, om mij zoo eens uit te drukken, een huisboom, aan de familie en haar lot verbonden. Men wil dat de Zweedsche geslachten Linné, Lindelius en Tiliander hun naam zouden verkregen hebben van een en denzelfden lindeboom met drie zware takken, staande te Lindegärd in het landschap Finveden. Toen het geslacht Lindelius uitstierf, verdorde een der takken, de andere kreeg geene bladeren meer toen de dochter van den beroemden Linné overleed, en toen de laatste Tiliander ten grave daalde was de kracht van den boom geheel uitgeput. De stam bestaat nog en wordt zeer in eere gehouden.

De linde mag ook den naam van dorpsboom dragen, waaronder op den brink de gemeenschappelijke aangelegenheden besproken werden en de dorpsjeugd danste, waaruit het woord lindiren ontstond. Ook komt haar toe die van kerkboom, waaronder de mannelijke leden der gemeente wachten totdat de dienst begint. Mijn broeder bezong in zijne ‘Herfstdraden’ de oude bij de kerk te Voorst.

In de Noordsche mythologie is de linde de boom van Holda, de beminnelijkste der godinnen. Later treedt Maria dikwijls in hare plaats.

Te Chraupen, in Oostenrijk, kronkelde zich een adder om den arm van een meisje, dat gras sneed, siste sterk tegen eene holle linde, sprong zonder te bijten weg en verborg zich. In den boom werd een Mariabeeld gevonden, dat plechtig naar de kerk werd gebracht. Den volgenden morgen was het in den boom terug. Toen dit driemalen was gebeurd, maakte men bij de linde eene hut van takken, waarin het beeld vereerd werd. Dergelijke beelden worden dikwijls in lindeboomen geplaatst. Toen de beeldstormers bij de badplaats Hub, in Baden, kwamen, groeide de bast van een linde over het Mariabeeld er aan bevestigd. Nadat de storm bedaard was, hoorde eene herderin den boom geluid geven. Haar vader, geloovende dat er hekserij in het spel was, wilde den boom omhakken, doch toen hij hem met den bijl raakte, viel de overgegroeide bast af en het beeld werd weder zichtbaar.

Niet slechts de bloesem en de bessen hadden, als thans nog, geneeskundige kracht, maar de jonge lootjes gedaan in de eerste pap, die een kind eet, bewaart het voor tandpijn; een lindebast om de borst gebonden beveiligt tegen tooverij.

Wij zagen reeds, dat een levenlooze stok, in den grond gestoken, een levende eik werd. Iets dergelijks gebeurde ook toen in de Onder-Hartz op den Stuckenbergsanger een veldslag geleverd werd. Toen de uitslag des avonds nog onbeslist was, stootte de veldheer van het eene leger zijn zwaard in den grond, uitroepende: ‘Wanneer dit zwaard morgen een boom is, dan is aan ons de zege.’ Het werd des nachts een lindeboom, en dit gaf het leger zooveel moed, dat het de overwinning behaalde.

Aardmannetjes houden zich gaarne bij de linde op. Zoo was er o.a. een in de genoemde streek, die des nachts, daartoe verzocht, genezende kruiden voor de deur van zieken nederlegde.

Te Starsberg, ook in hetzelfde gedeelte van de Hartz, stond een holle linde, waarbij zich somtijds eene gedaante vertoonde, hetgeen het vermoeden opwekte, dat er een schat te vinden zou zijn. Men vond dien werkelijk, doch er verscheen eene menigte geesten, die de gravers als offers wilden hebben. Een hunner riep in zijn angst: ‘Ik wil niet!’ en schat en geesten waren onmiddellijk verdwenen. Bij het graven naar schatten en het verrichten van andere plechtigheden mag geen enkel woord gesproken worden. De grond daarvoor ligt in II Koningen IV, vs. 29.

Dieren zijn er ook gaarne bij den boom. Te Wesselaar, bij Neveln, staat een duizendjarige, waarbij des nachts eene vrouw spon, omgeven van allerlei beesten.

Tusschen Auwegen en Huyssen, in Vlaanderen, viel een boer onder eene linde in slaap. Hij werd gewekt door onaangename geluiden, die uit de lucht schenen te komen. Naar boven ziende merkte hij dat de boom ‘grimmelde’ van katten. Hevig ontroerd wil hij vluchten, doch ziet zich door een kattenleger omringd. Verscheidene bakten pannekoeken, die lustig opgesmuld werden. Een lief katje bood er hem een aan; hij bedankte tot driemalen toe, eindelijk nam hij aan. Voordat hij begon te eten, sloeg hij een kruis en alle katten met hare baktoestellen verdwenen onder vreeselijk gekerm en gemiauw. Volgens eene andere lezing geschiedde dit toen de boer na den eersten beet in Godsnaam om wat zout vroeg. Thans nog komen de katten alle nachten om te zingen, te bakken en te eten onder die kattenlinde, die weinigen des nachts durven naderen.