Εισαγωγή στην Αριθμητική Ελληνική Προσωδία

Α. ΙΑΜΒΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το ιαμβικό μέτρο περιλαμβάνει δυό συλλαβές από τις οποίες τονίζεται η δεύτερη. (u-). Σε ιαμβικό μέτρο π.χ. είναι γραμμένη η “Ξανθούλα” του Διον. Σολωμού.

Την εί|δα την| ξανθού|λα

την εί|δα ψες| αργά, |

που εμπή|κε στη| βαρκού|λα

να πάη| στην ξε|νιτιά

u-,u-,u-,u

u-,u-,u-,

u-,u-,u-,u

u-,u-,u-

Β. ΤΡΟΧΑΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το τροχαϊκό μέτρο περιλαμβάνει επίσης δύο συλλαβές, που τονίζονται όμως αντίστροφα απ’ οτι στον ίαμβο. Δηλαδή τονισμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη (-u).

Σε τροχαϊκό μέτρο είναι γραμμένος και ο “Υμνος εις την Ελευθερίαν” του Διον. Σολωμού.

Σε γνω|ρίζω α|πό την| κόψη

του σπα|θιού την| τρομε|ρή

σε γνω|ρίζω α|πό την| όψη|

που με| βιά με|τράει τη| γή.

-u,-u,-u,-u

-u,-u,-u,-

-u,-u,-u,-u

-u,-u,-u,-

Γ. ΑΝΑΠΑΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το αναπαιστικό μέτρο αποτελείται από τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η τελευταία, ενώ οι δυό πρώτες είναι άτονες (uu-). Σε αναπαιστικό μέτρο είναι γραμμένο το επίγραμμα του Σολωμού, “Η καταστροφή των Ψαρών”:

Στων Ψαρών| την ολό|μαυρη ρά|χη

περπατών|τας η δό|ξα μονά|χη

μελετά|τα λαμπρά| παλικά|ρια

και στην κό|μη στεφά|νι φορεί

γενωμέ|νο από λί|γα χορτά|ρια

που είχαν μεί|νει στην έ|ρημη γή.

uu-,uu-,uu-,u

uu-,uu-,uu-,u

uu-,uu-,uu-,u

uu-,uu-,uu-

uu-,uu-,uu-,u

uu-,uu-,uu-

Δ. ΔΑΚΤΥΛΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Εδώ όπως στον ανάπαιστο, υπάρχουν επίσης τρεις συλλαβές. Αλλά τονίζεται η πρώτη, ενώ οι δύο επόμενες μένουν άτονες (-uu). Σε δακτυλικό μέτρο είναι γραμμένα τα “Χαμένα χρόνια” του Πολέμη:

Αχ! και να| γύριζαν,| νά’ρχονταν| πίσω

τα χρόνια| που έζησα| πριν σ’αγα|πήσω.

Χρόνια αμνη|μόνευτα,| σα να’ταν| ξένα,

τα χρόνια| που έζησα| δίχως ε|σένα…

-uu,-uu,-uu,-u

-uu,-uu,-uu,-u

-uu,-uu,-uu,-u

-uu,-uu,-uu,-u

E. ΑΜΦΙΒΡΑΧΥΣ

Οταν το μέτρο περιλαμβάνει τρείς συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η μεσαία (u-u), τότε έχουμε αμφίβραχυ ή μέτρο μεσοτονικό, όπως λέγεται ακόμα. Τέτοιο μέτρο βρίσκομε στο “Μιά πίκρα” του Παλαμά:

Τα πρώτα| μου χρόνια| τα’ξέχα|στα τά’ζη|σα

κοντά στ’ α|κρογιάλι,|

στη θάλασ|σα εκεί τη| ρηχή και| την ήμε|ρη,

στη θάλασ|σα εκεί την| πλατιά, τη| μεγάλη.

u-u,u-u,u-u,u-u,u

u-u,u-u,

u-u,u-u,u-u,u-u,u

u-u,u-u,u-u,u-u.

ΤΟΝΙΣΜΟΣ

Είπαμε οτι κάθε πόδας ή μέτρο περιλαμβάνει τονισμένες και άτονες συλλαβές, πχ. ο ίαμβος μιά άτονη και μιά τονισμένη (u-). Αυτό δεν θα πει πως το ιαμβικό μέτρο πρέπει αναγκαστικά να κλείνει μιά δισύλλαβη λέξη, της οποίας να τονίζεται η δεύτερη συλλαβή (πχ. πουλί). Ο συνδυασμός μπορεί να περιλαμβάνει και συλλαβές από την επόμενη λέξη, πχ.

Την εί|δα την| ξανθού|λα

Α. ΙΑΜΒΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το ιαμβικό μέτρο περιλαμβάνει δυό συλλαβές από τις οποίες τονίζεται η δεύτερη. ( 1 2 ). Σε ιαμβικό μέτρο π.χ. είναι γραμμένη η “Ξανθούλα” του Διον. Σολωμού.

Την εί|δα την| ξανθού|λα

την εί|δα ψες| αργά, |

που εμπή|κε στη| βαρκού|λα

να πάη| στην ξε|νιτιά

1 2 , 1 2 , 1 2 , 1

1 2 , 1 2 , 1 2 ,

1 2 , 1 2 , 1 2 , 1

1 2 , 1 2 , 1 2

Β. ΤΡΟΧΑΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το τροχαϊκό μέτρο περιλαμβάνει επίσης δύο συλλαβές, που τονίζονται όμως αντίστροφα απ’ οτι στον ίαμβο. Δηλαδή τονισμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη ( 2 1 ).

Σε τροχαϊκό μέτρο είναι γραμμένος και ο “Υμνος εις την Ελευθερίαν” του Διον. Σολωμού.

Σε γνω|ρίζω α|πό την| κόψη

του σπα|θιού την| τρομε|ρή

σε γνω|ρίζω α|πό την| όψη|

που με| βιά με|τράει τη| γή.

2 1 , 2 1 , 2 1 , 2 1

2 1 , 2 1 , 2 1 ,-

2 1 , 2 1 , 2 1 , 2 1

2 1 , 2 1 , 2 1 ,-

Γ. ΑΝΑΠΑΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το αναπαιστικό μέτρο αποτελείται από τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η τελευταία, ενώ οι δυό πρώτες είναι άτονες ( 1 1 2 ). Σε αναπαιστικό μέτρο είναι γραμμένο το επίγραμμα του Σολωμού, “Η καταστροφή των Ψαρών”:

Στων Ψαρών| την ολό|μαυρη ρά|χη

περπατών|τας η δό|ξα μονά|χη

μελετά|τα λαμπρά| παλικά|ρια

και στην κό|μη στεφά|νι φορεί

γενωμέ|νο από λί|γα χορτά|ρια

που είχαν μεί|νει στην έ|ρημη γή.

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2 , 1

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2 , 1

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2 , 1

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2 , 1

1 1 2 , 1 1 2 , 1 1 2

Δ. ΔΑΚΤΥΛΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Εδώ όπως στον ανάπαιστο, υπάρχουν επίσης τρεις συλλαβές. Αλλά τονίζεται η πρώτη, ενώ οι δύο επόμενες μένουν άτονες ( 2 1 u). Σε δακτυλικό μέτρο είναι γραμμένα τα “Χαμένα χρόνια” του Πολέμη:

Αχ! και να| γύριζαν,| νά’ρχονταν| πίσω

τα χρόνια| που έζησα| πριν σ’αγα|πήσω.

Χρόνια αμνη|μόνευτα,| σα να’ταν| ξένα,

τα χρόνια| που έζησα| δίχως ε|σένα…

2 1 1 , 2 1 1 , 2 1 1 , 2 1

2 1 1 , 2 1 1 , 2 1 1 , 2 1

2 1 1 , 2 1 1 , 2 1 1 , 2 1

2 1 1 , 2 1 1 , 2 1 1 , 2 1

E. ΑΜΦΙΒΡΑΧΥΣ

Οταν το μέτρο περιλαμβάνει τρείς συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η μεσαία ( 1 2 1), τότε έχουμε αμφίβραχυ ή μέτρο μεσοτονικό, όπως λέγεται ακόμα. Τέτοιο μέτρο βρίσκομε στο “Μιά πίκρα” του Παλαμά:

Τα πρώτα| μου χρόνια| τα’ξέχα|στα τά’ζη|σα

κοντά στ’ α|κρογιάλι,|

στη θάλασ|σα εκεί τη| ρηχή και| την ήμε|ρη,

στη θάλασ|σα εκεί την| πλατιά, τη| μεγάλη.

1 2 1, 1 2 1, 1 2 1, 1 2 1, 1

1 2 1, 1 2 1,

1 2 1, 1 2 1, 1 2 1, 1 2 1, 1

1 2 1, 1 2 1, 1 2 1, 1 2 1.

ΤΟΝΙΣΜΟΣ

Είπαμε οτι κάθε πόδας ή μέτρο περιλαμβάνει τονισμένες και άτονες συλλαβές, πχ. ο ίαμβος μιά άτονη και μιά τονισμένη ( 1 2 ). Αυτό δεν θα πει πως το ιαμβικό μέτρο πρέπει αναγκαστικά να κλείνει μιά δισύλλαβη λέξη, της οποίας να τονίζεται η δεύτερη συλλαβή (πχ. πουλί). Ο συνδυασμός μπορεί να περιλαμβάνει και συλλαβές από την επόμενη λέξη, πχ.

Την εί|δα την| ξανθού|λα