Numerical Persian Prosody

1 = U

2 = -

3 = 1 2 = U -

2 2 = 4

11 = (2)

(2) 2 = 1 1 2 = 1 3 = ((4)

علم عروض و وزن شعر فارسی

انواع هجا:

در وزن شعر فارسي انواع هجا سه دسته هستند: كوتاه، بلند و كشيده.

١)- هجای كوتاه:

دارای دو حرف است و با علامت 1 نشان داده می شود. مانند كلمات: نه (نَ ) و تو (تُ )

٢)- هجای بلند:

دارای سه حرف است و با علامت 2 نشان داده مي شود. مانند كلمات: نر، پا.

۳)- هجاي كشيده:

داراي چهار يا پنج حرف است و با علامت 1 2 = 3 نشان داده مي شود. مانند كلمات: نرم، پارس.

تقطيع هجایی و ارکانی:

علامت هجای دو حرفي (کوتاه) 1" است.

علامت هجای سه حرفی (بلند) 2 "است.

علامت هجاهای چهار يا پنج حرفی (کشيده) 1 2 = 3 " است.

نخست شعر را به خط عروضی می نويسيم. به عنوان مثال شعر :

ای ساربان آهسته ران کارام جانم می رود

وان دل که با خود داشتم با دلستانم می رود

در خط عروضی به اين شکل در می آيد:

اِي سا رِ با آ هِس تِ را کا را مِ جا نَم می رَ وَد

ای 2 سا 2 رِبا 3 آ2 هِس2 تِرا3 کا2 را2 مِجا3 نَم2 می 2 رَوَد 3

که مرتب آن می شود:

2 2 3 2 2 3 / 2 2 3 / 2 2 3 = 4 3 4 3 4 3

در درس‌های اول و دوم با مسائلی مثل حرف، هجا، وزن، خط عروضی و تقطیع هجایی آشنا شدیم و دیدیم که برای به‌دست آوردن وزن شعر فارسی باید اول شعر را درست خواند و سپس آن را به خط عروضی نوشت. پس از آن به هجاهای تشکیل دهنده اش تقسیم کرد . برای یاد آوری بهتر، آنچه را که خوانده ایم در بیت‌های زیر عمل می‌کنیم .

ز دستم برنمی‌خیزد که یک دم بی تو بنشینم

به جز رویت نمی‌خواهم که روی از هیچکس بینم ↓

ز ِ دَستَم بَر نِمی خیزَد کِ یِک دَم بی ت’بِنشینَم

بِجُزرویَت نِمی خاهَم کِ روی اَز هیچکَس بینَم ↓

ارکانی که در آغاز و میان و پایان مصراع‌ها می‌آیند :

١- فاعلاتن = ─ ﮟ─ ─ = تن تَ تن تن

٢- فاعلن = ─ ﮟ ─ = تن ت تن

۳- مستفعلن = ─ ─ ﮟ ─ = تن تن تَ تن

۴- مفعولن = ─ ─ ─ = تن تن تن

۵- فع لن (= فاعل) ─ ─ = تن تن

۶- مفاعیلن = ﮟ ─ ─ ─ = تَ تن تن تن

۷- فعولن = ﮟ ─ ─ = تَ تن تن

۸- فَعَلاتن = ﮟ ﮟ ─ ─ = تَ تَ تن تن

۹- مفاعلن = ﮟ ─ ﮟ ─ = ت تن ت تن

١۰- فَعَلن = ﮟ ﮟ ─ = ت ت تن

١١- مفتعلن = ─ ﮟﮟ ─ = تن ت ت تن

ب – ارکان غیر پایانی که فقط در اول و میانه‌ی مصراع‌ها می‌آیند و در آخر مصراع ظاهر نمی‌شوند، به این دلیل که آخرین هجای آن‌ها کوتاه است. در حالی‌که آخرین هجای مصراع‌ها باید بلند باشد. از این جهت است که به آنها هجاهای غیر پایانی می‌گویند.

١- فاعلاتُ = ─ ﮟ ─ ﮟ = تن ت تن تَ

٢- فَعَلاتُ = ﮟ ﮟ ─ ﮟ = تَ تَ تن تَ

۳- مفاعیلُ = ﮟ─ ─ ﮟ = تَ تن تن تَ

۴- مستفعلُ = ─ ─ ﮟ ﮟ = تن تن تَ تَ

۵- مفعولُ = ─ ─ ﮟ = تن تن تَ

۶- مفاعلُ = ﮟ ─ ﮟ ﮟ = تَ تن تَ تَ

ج- ارکان پایانی که در پایان مصرع‌ها و در برخی وزن‌های خاص- که در آینده بحث خواهیم کرد- در پایان نیم مصراع‌ها می‌آیند .

1- فَعَل = ﮟ ─ = تَ تن

2- فع = ─ = تن

ارکانی که در آغاز و میان و پایان مصراع‌ها می‌آیند :

١- فاعلاتن = 2 3 2 = تن تَ تن تن

٢- فاعلن = 2 3 = تن ت تن

۳- مستفعلن = 2 2 3 = تن تن تَ تن

۴- مفعولن = 2 2 2 = تن تن تن

۵- فع لن (= فاعل) 2 2 = تن تن

۶- مفاعیلن = 3 2 2 = تَ تن تن تن

۷- فعولن = 3 2 = تَ تن تن

۸- فَعَلاتن = 1 3 2 = تَ تَ تن تن

۹- مفاعلن = 3 3 = ت تن ت تن

١۰- فَعَلن = 1 3 = ت ت تن

١١- مفتعلن = 2 1 3 = تن ت ت تن

ب – ارکان غیر پایانی که فقط در اول و میانه‌ی مصراع‌ها می‌آیند و در آخر مصراع ظاهر نمی‌شوند، به این دلیل که آخرین هجای آن‌ها کوتاه است. در حالی‌که آخرین هجای مصراع‌ها باید بلند باشد. از این جهت است که به آنها هجاهای غیر پایانی می‌گویند.

١- فاعلاتُ = 2 3 1 = تن ت تن تَ

٢- فَعَلاتُ = 1 3 1 = تَ تَ تن تَ

۳- مفاعیلُ = 3 2 1 = تَ تن تن تَ

۴- مستفعلُ = 2 2 1 1 = تن تن تَ تَ

۵- مفعولُ = 2 2 1 = تن تن تَ

۶- مفاعلُ = 3 1 1 = تَ تن تَ تَ

ج- ارکان پایانی که در پایان مصرع‌ها و در برخی وزن‌های خاص- که در آینده بحث خواهیم کرد- در پایان نیم مصراع‌ها می‌آیند .