شناسایی موقعیت قبله در قدیم
شناسایی موقعیت قبله در قدیم
شناسایی قبله به دو طریق صورت میگیرفت:
الف: از طریق دایره هندیه
به این منظور سطح زمین را به هر اندازه ای که خواسته باشند هموار و مسطح میسازند طوری که اگر اب را در روی آن بریزند از جای که ریخته شده به یک جانب نرود. بعد مسطحه بودن زمین را توسط گونیا امتحان و تثبیت میکنند: طوریکه قاعده گونیا را روی زمین بچرخانند و شاقلی که از راس مثلث عمود بالای قاعده در نظر گرفته شده مایل نشود. سطح مورد نظر را میتوانند به روی سنگ نیز آماده بسازند مشروط به اینکه حرکت نکند وضعیت و وزن ان تغییر نکند. آنگاه در وسط زمین مسطح شده دایره ای اختیاری رسم نمایند که محیط آن به کناره های زمین نرسد. در وسط سطح مورد نظر مقیاسی نصب میکنند. معمولا مقیاس را از فلز میسازند که قدری وزن داشته باشد. در صورتیکه از چوب بسازند, بین ان باید خالی باشد تا با ریختن مواد در بین آن وزنش را بیشتر بسازد. مقیاس را در مرکز سطح قرار میدهند, که از محیط دایره مفروض فاصله مساوی میداشته باشد. در واقع مقیاس در وسط سطح قرار میگیرد که با سطح زاویه قایمه را میسازد. در مرکز دایره هندیه دایره دیگری که محیط آن برابر به محیط قاعده مقیاس باشد رسم میکنند طوری که مرکز هر دو دایره یکی باشد. آنگاه قبل از اینکه افتاب به نقطه اوج در نصف النهار شرقی برسد ارتفاع آنرا گرفته از مرکز قاعده مقیاس به سمت سایه آن خط مستقیمی اخراج کنند, همچنان بعد از زوال به سمت غرب مساوی به ارتفاع اول خط مستقیم مثل خط قبلی بکشند. به عبارت دیگر وقتی که سایه به محیط دایره قبل از زوال میرسد که به دایره داخل شود از جانب مشرق نشانی کنند, پس به محیط دایره دو نشانی بوجود میآید و قوسی که میان این دو نقطه است نصف کنند و از نصف این قوس خط مستقیم به مرکز بکشند و این خط نصف النهار آن بلد است و آنرا خط زوال نیز گویند. پس به مرکز دایره بر خط نصف النهار عمود دیگری کشند و آن خط مشرق و مغرب را تعیین میکند. پس دایره هندیه به واسطه این دو خط به چهار حصه مساوی قسمت میشود و هر قسمت را به نود درجه تقسیم کنند. باید متذکر شد که طول مقیاس باید طوری باشد که سایه آن قبل از نصف النهار قدری کوتاه تر از نصف قطر دایره باشد. انتخاب این محدودیت در شهر های مختلف اختلاف را بار میآورد.
ب: شناسایی قبله از خود کعبه:
کسی که درون خانه کعبه است به هر طرف که رو نماید قبله است. کسی که در مسجدالحرام است قبله برای او همان کعبه است. برای کسی که در حرمست برای او قبله مسجد الحرامست. برای کسی که از حرم کعبه دور است برای او قبله جهت کعبه است. کسی که در مکه است و کعبه را دیده نمیتواند آنها به طریقی نماز گذارند که اگر از میان دو قدم او تا فاصله پیشانی او در هنگام سجده خطی بکشند آن خط راست به خانه کعبه بخورد. کسانی که دور از مکه زندگی میکنند باید متوجه باشند که یک رکنی خانه کعبه در جهت آنها قرار گرفته است: اهل عراق به سوی رکن عراقی و آن محلی است که حجرالاسود در آنجا است, اهل شام به سوی رکن شامی, اهل مغرب به سوی رکن مغربی و اهل یمن به سوی رکن یمنی نماز میگذارند. اماکن و شهر های که بعد از این رکنهای تعیین شده میآیند به همین منوال قبله را تعیین و تثبیت مینمایند. وقتی کار به روستا ها و محلات کوهستانی میرسد برای تعیین موقعیت قبله هیچگونه معیاری در دست نیست.
20.11.2012
تتبع و نگارش: انصاری