S'adde de sos unturdzos

S’ADDE DE SOS UNTURDZOS

A merìe de sa idda de Ittiri s’accòstada, colàda s’imbuccadura a duos caminos de Camedda, a una zona de kampu longa calchi migliaiu et larga, in su punctu piùs ispaziosu, unu paju de chentinarios de metros, qui sisterret in derettura de Romana, alindada de montijos e kùkkuros, taleolta birdes et prosperosos, taleatera unu pagu siccos e ispozados, segundu sas istajones.

Si faéddad’a riguardu de un’adde de misura reduida, un’addiju, pagu suggestiva et de paga importantzia, chenza biddas et non traessàda dai trenos o karrelas, foras de cussa modesta via chi simìdzada a una caminera, qui unidi Ittiri a sa iddighedda de Romana. Pro cussu hat apparrere de su tottu de non proponnere qualesisiat cunfrontu non solu cun sas amenas, birdes baddes alpinas de sa Valcamonica, Valsugana, Val Gardena, Valtellina, etzetera, ma puru cun s’aggajàda Badde de giunchi, situ a oriente non meda addàe.

Su terrinu, renosu, si cunformat male a coltivassione de laore, ca s’adaptada de natura a su pasculu subratottu, a plus a primu istabilimentu de ‘inzas et de oliarios.

Et in effectu “su renalzu” (gai est lumenada sa localidade de sa kale faeddamus) est dai temporios destinadu parzialmente a kontividzare sa ‘ide, mancari s’essenzia de su terrinu non permittada de ottennere uas et binos de calidade balidos a poderare su cunfrontu cun sos fruttos ricavados dai sas bindzas pius aprìgas in palas et palindzos in su’e Usini, de Uri et de Salighera.

Sos rujos et sos biancos qui bi si prodùini,’nd’ essint, infatu, lébios, de paga cunsistenzia, de iscarsa gradassione alcolica, ma niente de mancu aggradessidos meda dai cussos qui ‘nde cumprendene. S’ozu incunzadu dai sos raros oliarios est, in cambiu, de bona calidade.

Su logu, a longu trascuradu, giàmada dai calchi tempus s’attenzione de kantos intendene de l’istimare mezus cun propostas cappazzes de giughere at creschimentu in particulare su movimentu de s’istrandzùmene finzas ai como non continuu.

Pro su bisonzu est cumparsa un’azienda de “agriturismo”, in aggiunta at analogos alloggios pro passizeris qui operant già in s’habitadu bighinu, provvidida de ogni recreu, collocada in punta de unu montigheddu, qui hat su proponimentu de induìre sa zente de passazu, cussos connoschidos pro su “mordi e fuggi”, semper impassientes de sighìre sas localidades bighinas de pius fama, at si frimmare a faghere unu reposu non fui-fui, imbozendela puru cun offertas vantaggiosas de sinzeros produttos locales.

A su matepsi tempus prinzipiant at apparrere, grassias a su subranadu polu de attractione et a su largu ispaziu a disposizione in positura favorida, ateras actividades simizantes in appoggiu a sa prinzipale, cun fraigos de parizzos pabagliones et ambientes cappazzes et idoneos puru pro su depositu de sas mercanzias et su ricoveru de sas macchinas de sos negusciantes et de sas soziedades de trasportu. Tando est parfidu creìbile qui in pagu tempus si funt potidos cominzare ateros importantes progettos àptos a contribuire de fagher franca, a su mancu in parte, totta sa zona dai s’abbandonu seculare.

Ma no est istadu gai proite a s’entusiasmu de su prinzipiu est sighidu unu disinteressu diffusu pro cajones qui non connoschimus, forsis in dipendenzia de promissas inosservadas de actuare òberas azzessorias de cumpetenzia pubblica, qui hat causadu, de conseguenzia, sa rinunzia forzada o at programmas ambiziosos resuscitados dai tale attraente isviluppu.

Intantu parizzos proprietarios de su logu, titulares de bìcculos de terrinu riduìdos oramai a muncaloros dai s’ispartimentu inesorabile de sos patrimonios in conseguenzia de sas sutzessiones de sos heredes, hant provvididu at assignare at ortalissia unu bicculeddu pro sa coltivassione de su qui abbisonzat pro usu de familia et a fagher de nou sa inza, ue riténnidu opportunu. Cun una novidade de su tottu pro custas partes, rappresentàda dai su fraigu de una domitta bighina pro la pòdere impreare ispecialmente comente depositu de attretzos pro trabagliare sa terra, ma puru comente riparu dai sas intemperjas. Tantos istabiles minores cun unu o duos locales, cun calchiunu solu piùs mannitu, servidos de comodos ziviles et, subratottu, de una coghina manna et luminosa, qui luego diant aer iskobiadu su veru inklìnu ipsoro.

In custos appusentos noos, infatti, suzzedit dai tempus una proa continua, disizende de superare sos ateros, pro affirmare sa propria primattsìa akkasazende sos istranzos et ammanitzende su mandigu. Un’isfida qui non hat fine et qui si faghet de nou in dogni finis de chida pro ammentare sa die de su santu issoro, cussa de cando giompen sos annos e ateras recurrentzias, ma puru chenza prezisu fundamentu. Pro su piaghere, in casi tottas sas bortas, de attoppare sos amigos et passare umpare qualecuna ora de divagamentu.

S’offerta de custos abbundantes cumbidos, qui si protràene per medas horas et sunt fazilmente irrichidos de tottu su qui ponent cun generosidade sos istranzos, constitùidi motivu de incantu impompadu dai sos qui rezzint, comente beru et propiu “fiore in sa baga”.

Sa oghe de sos “incontros acculziados” cun suzzosas arrostiduras de anzones et porcheddos, cun piattos ispeciales de gioga, coccoide et monzitta et de fae cun lardu et medas ateras likkantsadorìas, hat passadu dai ora sas lacanas comunales, tantu de determinare de cunseguentzia un’ interessamentu semper pius largu de amigos et de connoschentes. Sos cales est dai subitu qui cherent ischire su proite a su logu qui los rezzidi, nòdidu comente “s’adde de sos unturzos”, siat istadu attibbiadu cussu numene istrambu, et abbaidant in altu pro ispiare sas aeras de “Piscialoru” et de “Buttios” cun s’isperanzia de distinghere sos bolos de equilibriu dei cussos puzones de rapina.

A sos istrandzos qui cunvenint dai logos anzenos s’ispiegada, tando, qui oramai dai calchi tempus, pro mala sorte, sa sola ispessia nostra de unturzu, distinghibile pro su coloridu nieddu de sas pumas et pro àere conca et tuju ispinniados, qui mustran sa pedde biaitta et rosa et su babaru kanu, prima abituale et hoe in pratica iscumparsu in custos sitos, non s’idede piùs, assumancu dae una trintina de annos, bolende a inghiriu lentu per horas et at altaria manna, primu de riconnoschere cun sa ìda meda akùta, sos montorzos de sos cales si nudrit casi in modu eccettuadu, non potende assartizare predas meda mannas, pro culpa de sas ungias pagu isvoligàdas. Et qui, impertantu, s’ironicu adiectivu cun su cale est fentomada s’adde, si referret propriu, chenza dubbiu, a s’inguglionìa et a s’afferramentu cun sos cales si diant signalare, segundu su qui narant non solu sos invidiosos, sos cumpagnos de mesa cando istana de fronte a sas diffiziles fadigas de sas ribottas replicadas.

Salvatore Carboni