De zonnewijzer
Een oude zonnewijzer in een nieuw jasje
Hoe werkt een zonnewijzer eigenlijk?Een oude zonnewijzer in een nieuw jasje
Op 15 november 2015 krijgt Wilp een zonnewijzer aangeboden ter herinnering aan het 1250 jarig bestaan van het dorp. Deze muurzonnewijzer hangt aan de zuidzijde van de Lebuïnuskerk in Wilp. De zonnewijzer is een instrument dat gebruikt werd om de tijd af te lezen en heeft een eeuwenlange geschiedenis. Er bestaan vele modellen zonnewijzers, maar allemaal gebaseerd op één van de drie basistypen:
de verticale zonnewijzer
de horizontale- zonnewijzer
de equatoriale zonnewijzer
De zonnewijzer van Wilp is een verticale (muur) zonnewijzer; Een oude zonnewijzer in een nieuw jasje!
Wat is het voor instrument en hoe werkt het?
Wat betekent de tekst en waarom al die lijnen?
Waarom loopt de tijd niet gelijk aan mijn horloge?
Materiaal
De zonnewijzer van Wilp bestaat uit een rechthoekige vlakke stalen plaat. Cortenstaal, een materiaal dat door de roestvorming een moderne en eigentijdse uitstraling heeft. Alle belijningen die noodzakelijk zijn voor de tijdsaanduidingen, alle cijfers en alle teksten zijn uitgesneden. Less is letterlijk More! Dit open karakter van deze zonnewijzer wordt nog eens benadrukt doordat deze plaat met enige tussenruimte geplaatst wordt op de muur. Mede door het schaduweffect lijkt de zonnewijzer iets voor de muur te zweven.
Afmeting
De afmetingen resulteren in een rechthoekig staand model dat berekend is volgens de verhouding van de Gulden Snede.
1000 mm hoog en 618 mm breed de dikte is 5 mm dik. Op de toren krijgt het geheel een ietwat slank uiterlijk. De opgenomen tekst krijgt hierbij wat meer ruimte dan een meer vierkant model.
Herdenkingstekst
In het bovendeel van de zonnewijzer is de tekst “Wilp heeft de tijd” aangebracht. Een tekst die niet alleen de titel is van dit project, maar ook zeer toepasselijk is voor een dorp met zó’n lange geschiedenis. Wilp heeft eeuwenlang de tijd doorstaan. En hoe Wilp het zal vergaan? De tijd zal het ons leren! De titel “Wilp heeft de tijd” verwijst dan ook naar drie tijdsvakken: het verleden, het nu en de toekomst. Bovendien past deze tekst ook uitstekend op een zonnewijzer: de vertegenwoordiger van de tijd. De vermelding van de jaartallen, 765 – 2015, blijft de Wilpse bevolking memoreren aan het 1250 jarig jubileum.
Uurlijnen
De zonnewijzer is uitsluitend voorzien van uurlijnen, dus geen belijning voor de halve uren e.d. Hiermee wordt de soberheid en eenvoud benadrukt.
Schaduwwerper
De schaduwwerper (het neusje) bestaat uit hetzelfde materiaal als de wijzerplaat. De bovenlijn van de schaduw geeft de tijd aan volgens de ‘zonnetijd’ of ook wel de ‘lokale tijd’ genoemd. De naam zegt het al, het geeft de tijd weer voor de betreffende locatie waar de zonnewijzer is aangebracht: Wilp!
Lebuïnuslijn
Ter nagedachtenis van de Heilige Lebuïnus is de zonnewijzer voorzien van een datumlijn (de Lebuïnuslijn), een opvallende lijn die de uurlijnen doorkruist. Exact op 12 november, de herdenkingsdag van deze Heilige, zal de schaduw van de indicatorpunt dat verwerkt is in de schaduwwerper, gedurende de dag, deze datumlijn volgen. Jaarlijks zal Wilp door deze schaduwgang herinnerd worden aan de Heilige Lebuïnus die aan de basis heeft gestaan van de historie van Wilp.
De zonnewijzer loopt niet gelijk aan de klok!
Of loopt de klok niet gelijk aan de zonnewijzer?
Onze huidige ‘klokkentijd’ is zó gemanipuleerd (geschikt gemaakt voor onze economie) dat geen enkele zonnewijzer daarmee nog gelijk kan lopen. De ‘zonnetijd’ kan daar soms sterk van afwijken. Toch kiezen we voor deze variant: het is de tijd in z’n meest pure vorm zoals die lange tijd in gebruik is geweest. De zonnewijzer zal exact de tijd aangeven zoals die door onze voorouders lang werd gebruikt.
Er bestaan drie oorzaken voor het tijdsverschil:
1 - Tijdzones
De aarde is verdeeld in 24 tijdzones. Iedere tijdzone is in basis 15° (360º / 24 = 15°). De aarde draait eenmaal in de 24 uur om haar as, wat neer komt op op 4 minuten per graad. Wij hanteren in Nederland de Midden Europese Tijd (MET), dat gekoppeld is aan de 15e lengtegraad. Deze loopt over de stad Görlitz in het uiterste oosten van Duitsland. Wilp ligt op 6° OL. Dit is 9° ten westen van Görlitz en derhalve een tijdsverschil 9 x 4 = 36 minuten.
12 uur MET betekent dan ook dat op dat tijdstip in de stad Görlitz de zon door het zuiden gaat. In Wilp is het dan ook 12 uur, echter duurt het nog 36 minuten voordat de zon in Wilp exact door het zuiden gaat. De verdeling van tijdzones zorgt ervoor dat in Wilp de Midden Europese Tijd altijd 36 minuten voorloopt op de zonnetijd.
Tijdzones: + 36 minuten
2 - Zomer- en wintertijd
Om energiebesparende maatregelen zetten we in de zomer onze klok een uur vooruit. In de tijd van de zonnewijzer was dat niet aan de orde. Van het fenomeen 'energie' was niet of nauwelijks sprake, laat staan van 'energiebesparing'. Nee, de zonnewijzer kent alleen de zonnetijd. Dit betekent dan ook dat gedurende de zomertijd een uur toegevoegd moet worden bij de tijd die de zonnewijzer aangeeft. Onze klokken moeten we immers ook een uur vooruit zetten in de zomertijd!
Zomertijd: + 60 minuten
3 - Middelbare Tijd
De zonnewijzer geeft de zonnetijd weer. De klok geeft de middelbare tijd weer. Wat is het verschil?
De zonnetijd is de plaatselijke tijd gemeten met een zonnewijzer. Twaalf uur 's middags wordt gedefinieerd als het moment waarop de zon de plaatselijke meridiaan passeert. De zon staat dan exact het zuiden. De tijd tussen twee opeenvolgende passages is een zonnedag. De lengte van een zonnedag varieert echter in de loop van het jaar, waardoor de zonnetijd ongelijkmatig is. Ten opzichte van de klok verschilt het moment waarop de zon de meridiaan passeert van dag tot dag. De baan van de aarde om de zon is niet perfect cirkelvormig maar een ellips. Deze ellipsbaan van de aarde samen met haar schuine stand t.o.v. de zon zijn de oorzaken van de variaties in daglengte.
De middelbare tijd is over een jaar gemiddeld gelijk aan de zonnetijd, maar elk etmaal duurt precies 24 uur. De rimpels zijn glad gestreken. Door deze vereffening van de variatie van de zonnetijd kan de middelbare tijd worden weergegeven door gelijkmatig lopende uurwerken.
Met de grafiek hieronder kan de tijdvereffening bepaald worden. De rode lijn geeft de tijdsvereffening weer in minuten gedurende het jaar.
Middelbare Tijd: +/- Tijdsvereffening
Tijdsvereffening grafiek
boven de as het aantal minuten dat de plaatselijke
middelbare tijd voorloopt op de zonnewijzer (maximaal 14 minuten),
en onder de as het aantal minuten dat hij achterloopt (maximaal 16,5 minuut).
Hoe reken ik de zonnewijzertijd om naar de klokkentijd?
In de wintertijd geldt:
Klokkentijd = Zonnewijzertijd + 36 min +/- Tijdsvereffening
Voorbeeld
Het is 1 maart. (het is dus wintertijd) De zonnewijzer geeft een tijd weer van 10:00 uur.
Wat is dan de tijd volgens onze horloge? (klokkentijd)
Klokkentijd = 10:00 uur + 36 min + 12 min = 10:48 uur
In de zomertijd geldt:
Klokkentijd = Zonnewijzertijd + 36 min + 60 min +/- Tijdsvereffening
Voorbeeld
Het is 1 oktober. (het is dus zomertijd) De zonnewijzer geeft een tijd weer van 10:30 uur.
Wat is dan de tijd volgens onze horloge? (klokkentijd)
Klokkentijd = 10:30 uur + 36 min + 60 min - 10 min = 11:56 uur