Điện Trị Liệu
Kích thích điện thần kinh cơ
Khi dùng kích thích điện để tạo sự co cơ, có thể thu được các lợi ích điều trị như sau:
Tái rèn luyện cơ.
Tăng khả năng bơm máu của cơ.
Làm chậm quá trình thoái hóa cơ.
Làm mạnh cơ.
Tăng tầm vận động.
Bất cứ thiết bị điện nào, dù là thiết bị điện thế cao, điện thế thấp, dòng hai pha, dòng lai hoặc dòng TENS, đều có thể dùng để kích thích cơ. Sự tiện dụng và hiệu quả của thiết bị phụ thuộc vào sự phù hợp của nó với quy trình và mục tiêu điều trị cụ thể.
Mỏi cơ là yếu tố luôn phải tính đến khi lựa chọn tham số điều trị. Nó phụ thuộc vào các tham số như sau:
Cường độ: tổ hợp của biên độ và độ rộng xung điện lựa chọn.
Tần số xung hoặc tần số bó xung.
Thời gian mở xung.
Thời gian tắt xung.
Sức co của cơ thay đổi khi cường độ dòng điện thay đổi để tác động lên nhiều hoặc ít đơn vị vận động hơn. Sức co cũng thay đổi nhờ tăng chất lượng co khi dùng tần số xung hoặc bó xung cao. Sức co càng mạnh, nhu cầu của cơ càng lớn, nên dòng máu nuôi càng nhiều và sự mỏi càng tăng. Nếu không cần sức co mạnh, biên độ và độ rộng xung cần chọn ở mức vừa phải, nhưng mỏi cơ vẫn là yếu tố phải tính đến. Để giảm thiểu sự mỏi cơ khi cần co mạnh, sự kết hợp giữa tần số thấp nhất khả dĩ và cường độ cao hơn có thể giữ sức co không đổi.
Nếu cần sức co mạnh, có thể dùng tần số và cường độ lớn hơn. Để sự mỏi cơ là tối thiểu, thời gian nghỉ giữa các lần co ít nhất phải là 60 giây sau 10 giây co. Dùng các xung tần số thấp và tần số cao xen kẽ nhau cũng là lựa chọn tốt cho chế độ kích thích điện chức năng.
Co cơ với mô-men quay lớn thường gây đau cho bệnh nhân, do dòng điện hoặc do mức độ co. Điều đó ảnh hưởng xấu tới quá trình điều trị. Bệnh nhân cần được theo dõi và nên tin tưởng vào người điều trị để thu được lợi ích lâm sàng tối đa.
Khi dùng kích thích điện, điểm vận động là lựa chọn tốt để co từng cơ riêng biệt. Để tìm điểm vận động, cần dùng một điện cực dò. Cần bắt đầu kích thích gần điểm vận động (sơ đồ điểm vận động có thể tìm thấy cuối cuốn sách mà bài viết này được trích xuất từ đó). Tăng cường độ dòng cho đến khi thấy co cơ và giữ nguyên giá trị cường độ đó. Di chuyển điện cực quanh vị trí ban đầu cho đến khi thấy sự co mạnh nhất; đó chính là điểm vận động. Tiếp theo, có thể tăng cường độ dòng để đạt mức co mong muốn.
Kích thích điện thần kinh cơ.
Tái rèn luyện cơ:
Ức chế cơ sau phẫu thuật hoặc sau tổn thương là chỉ định chủ yếu của tái rèn luyện cơ. Nếu các cơ chế thần kinh của cơ không bị phá hủy, sự ức chế của thần kinh trung ương đối với cơ thường là nguyên nhân của sự mất kiểm soát. Sự thoái hóa của các khe khớp không sử dụng trong thời gian dài được xem là nguyên nhân của khiếm khuyết cảm giác - vận động này. Kích thích điện có khả năng hoạt hóa các khe khớp đó và giúp khôi phục sự cân bằng cho hệ thống vì các tín hiệu hướng tâm này sẽ được tích hợp với các tín hiệu vận động ly tâm. Khi buộc cơ co, kích thích điện làm tăng các tín hiệu cảm giác từ cơ lên não. Người bệnh cảm nhận được sự co cơ, nhìn thấy cơ co, và có thể mong muốn lặp lại các đáp ứng vận động đó. Do đó mục tiêu ở đây là tái khôi phục sự kiểm soát chứ không cần mức co mạnh.
Có nhiều quy trình thích hợp để tái rèn luyện cơ; các bước dưới đây được xem là quan trọng để thu được lợi ích tối đa:
Cường độ dòng cần đủ mạnh để gây co cơ thỏa đáng, nhưng phải dễ chịu với người bệnh.
Độ rộng xung cần chọn gần thời trị của nơ-ron vận động (300 - 600 μs).
Tần số xung cần cao để gây co cứng (35 - 55 Hz), nhưng được điều chỉnh để tránh mỏi cơ. Trong dải co cứng, chọn các tần số thấp hơn .
Chu trình mở/tắt cần được lựa chọn phù hợp với thiết bị và kinh nghiệm của người điều trị. Thời gian mở khoảng 2 - 3 giây, với tỷ số mở/tắt 1:5 để giảm mỏi cơ.
Cần dùng chế độ ngắt quãng hoặc theo các bó xung.
Chỉ dẫn người bệnh dõi theo dòng điện để co cơ, cho phép họ cảm nhận và quan sát đáp ứng mong muốn. Tiếp theo người bệnh cần thay thế sự co chủ động bằng sự co do dòng điện.
Thời gian điều trị khoảng 15 phút, có thể vài lần một ngày.
Các dòng xung điện thế cao hoặc dòng hai pha tần số trung bình có thể có hiệu quả nhất.
Tăng khả năng bơm của cơ:
Co cơ do kích thích điện làm tăng sức co bóp của cơ, do đó làm tăng khả năng bơm các chất lỏng và máu theo hệ tĩnh mạch và hệ bạch huyết về tim. Dùng các kích thích điện mức cảm giác cũng làm giảm phù nề tại các tổn thương trên động vật thực nghiệm.
Kích thích điện gây co cơ tại chi bệnh lý có thể giúp tái khôi phục dòng máu trong khi vẫn bảo vệ được vùng bị bệnh. Quy trình can thiệp sau đây được xem là phù hợp để giảm sưng nề sau tổn thương:
Cường độ đủ mạnh để gây co cơ thỏa đáng.
Độ rộng xung thường đặt trước trong hầu hết các thiết bị có mặt trên thị trường. Nếu điều chỉnh được, nên chọn gần thời trị của sợi vận động (300 - 600 μs).
Tần số xung cần nằm trong dải co cứng (35 - 50 Hz).
Dùng chế độ ngắt quãng hoặc theo bó xung.
Thời gian mở 5 - 10 giây.
Thời gian tắt 5 - 10 giây.
Vùng điều trị cần được treo cao.
Chỉ dẫn người bệnh dõi theo dòng điện để co cơ. Có thể co cơ chủ động theo tầm vận động nếu không có phản chỉ định.
Thời gian điều trị 20 - 30 phút, có thể 2 - 3 lần một ngày.
Các dòng xung điện thế cao hoặc dòng hai pha tần số trung bình là lựa chọn tối ưu.
Kết hợp quy trình này với mát-xa đá cho kết quả tốt nhất.
Quy trình cho các ứng dụng khác (làm chậm quá trình thoái hóa cơ, làm mạnh cơ và tăng tầm vận động) có thể tìm thấy trong cuốn sách Điện trị liệu: Nguyên lý - Thiết bị - Thực hành đã được xuất bản.
(Trích chương 4: Kích thích điện, phần 2: Các phương pháp điện trị liệu, sách Điện trị liệu: Nguyên lý - Thiết bị - Thực hành, NXB Đại học Quốc gia TPHCM, 2012)