Ільіна (Кошалева) Ганна Барысаўна

Займаючыся гісторыяй асіповіцкага падполля, мне ўдалося высветліць, што ў нашым горадзе ў час Вялікай Айчыннай вайны дзейнічала пяць радыёкропак з радыстамі Чырвонай Арміі, якія перадавалі сабраныя падпольшчыкамі звесткі ў Маскву. Прозвішча, імя и імя па бацьку адной з іх, якая жыла ў сям’і Івана Дзямьянавіча Санковіча па вуліцы Касмічнай, 40, – вядома. Гэта Ніна Сцяпанаўна Зоніна.

Другая радыстка знаходзілася ў доме № 19 па вуліцы Гогаля, у якім жыла сям’я Івана Мацвеевіча Мірановіча. Звалі яе Аня. Па словах аднаго з кіраўнікоў нашай разведкі ў час вайны Сяргея Паўлавіча Фунцікава, гэта была Ганна Барысаўна Ільіна (дзявочае прозвішча Кошалева). У пацвярджэнне сказанага ён даслаў мне выразку з канакоўскай газеты «Зара» з успамінамі Ганны Барысаўны пра сваю баявую сяброўку, таксама радыстку, Лідзію Андрэеўну Базанаву. А таксама ліст-успаміны Ільіной аб сваёй рабоце ў падполлі горада Асіповічы і аб правале падполля.

Ніжэй мы змяшчаем гэтыя матэрыялы і звяртаемся да старажылаў горада з просьбай: можа хто-небудзь успомніць пра гэтую тады яшчэ маладую дзяўчыну, а таксама пра перакладчыка Аляксея, які ўпамінаецца ў пісьме, і падзеліцца сваімі ўспамінамі на старонках раённай газеты.

А. Герасімчук

3 канакоўскай газеты «Зара» ад 26.05.82:

«...У пачатку мая пайшлі ў ваенкамат. Нам прапанавалі вучыцца на радыстак. У жніўні 1942 года закончылі школу радыстаў, сталі мы ваеннымі спецыялістамі, старшымі сяржантамі. I адразу пад Сталінград.

Я там з сувязной Шурай пераходзіла лінію фронта, але з-за правалу явачнай кватэры вярнуліся назад. Ліда лінію фронта не пераходзіла.

Потым перападрыхтоўка. У чэрвені 1943 года Ліду і мяне скінулі на парашутах у бабруйскія лясы, якія знаходзіліся пад кантролем нашых партызан. Яны павінны былі ўкараніць нас у сем’і розных гарадоў і легалізаваць.

У партызанскім атрадзе, якім камандаваў дзядзя Міша (М.П. Самсонік – камандзір партызанскага атрада № 309), трапілі ў блакаду карнікаў. Адыходзілі ноччу па балоту. Мы з Лідай больш за ўсё баяліся ўпасці і замачыць свае рацыі, якія неслі над галавой. Выбраліся, адсядзеліся на нейкім балотным астраўку, а потым вярнуліся на базу.

У партызан мы прабылі нядоўга. Не памятаю, хто з нас першай пайшоў з атрада. Я пайшла ў верасні 1943 года ў Асіповічы, працавала там санітаркай у гарадской бальніцы і перадавала па рацыі разведданыя камандаванню. Перабалела тыфам. Потым у мяне выйшла са строю рацыя. На месцы яе адрамантаваць было нельга. Па загаду Цэнтра мне варта было перабазіравацца ў г. Ваўкавыск, але куды ж без рацыі. А сувязны з атрада ўсё не ішоў і не ішоў...».

3 пісьма Г.Б. Ільіной (Кошалевай) С.П. Фунцікаву:

«...У канцы красавіка 1944 года была вочная стаўка з дзядзькам Міронам (так Аня называла Мірановіча) – рэзідэнтам.

Следчы абвера: «Вось дзяўчаты ва ўсім прызналіся і бачыце – свабодны».

Аня: «Дык чаму ж вы нас трымаеце ў бункеры?». Бункерам мы называлі дзот, які знаходзіўся ў вёсцы і ў якім вялося следства.

А правал у Асіповічах адбыўся так: не памятаю дакладна, але, відавочна, у лютым 1944 года ў мяне са строю выйшла рацыя, запчастак не было. Я прасіла цераз рэзідэнта альбо замяніць рацыю, альбо адправіць мяне ў партызанскі атрад, паколькі маё знаходжанне ў Асіповічах згубіла ўсялякую вартасць. Аднак ніякіх змен не адбылося.

У сярэдзіне сакавіка дзядзька Мірон (рэзідэнт) прывёў дзяўчыну, звалі яе Каця, прозвішча не ведаю. Дзяўчына была развітая, вельмі прыгожая, валодала нямецкай мовай. Ён сказаў, што гэта – радыстка, яна будзе жыць тут. На маё пытанне «А што буду рабіць я?» адказаў: «Потым вырашым».

Так мы і жылі. Сваёй рацыі для сувязі з маім камандаваннем яна мне не дала.

Сувязны, які прывёў яе ў Асіповічы, папаўся на чыгунцы пры закладцы міны, і 1 красавіка ў 5 гадзін раніцы ён прывёў абвераўца на кватэру (прыватны дом). Гэта было настолькі нечакана, што ніхто не паспеў нічога зрабіць. Гаспадара ў гэтую ноч дома не было, ён знаходзіўся ў ад’ездзе. А гаспадыня бы ў стане трызнення ўсё паўтарала: «Ай, дзяўчаткі, ай дзяўчаткі, што з намі будзе?».

У абверы паверылі, што сувязных, агентуру я не ведаю, паколькі жыла на кватэры рэзідэнта. Лічу, што вялікую ролю ў змякчэнні лёсу адыграў перакладчык Аляксей. Быў ён рускі і сімпатызаваў (мне здавалася) Каці. Ён папярэдзіў: да нас падсадзяць правакатара. I на самой справе падсадзілі дзяўчыну, злёгку пабітую. Яна плакала і гаварыла: «Я ўсё роўна фашыстам нічога не сказала, а вы ўсё сказалі? Дык давайце хоць як след пазнаёмімся – адвядзем душу, паспавядаемся адна перад адной, усё роўна паміраць». Мы адказалі, што ўсё абсалютна сказалі і дапоўніць няма чаго. Цераз два дні яе ад нас забралі, і болей да нас яна не вярнулася.

Тыдні праз два Каця папрасілася на допыт, заявіўшы, што яна ўсё наманіла і хоча даць другія паказанні. Мяне спыталі, ці не думаю я таксама змяніць паказанні. Мой адказ: «Мне мяняць няма чаго, сказана ўсё, што ведала».

У канцы мая 1944 года мне аб’явілі, што паеду ў Германію. Спачатку была ў лагеры ва Усходняй Прусіі. Божа мой, як толькі выжыла! Суп з гнілога хлеба з бульбянымі шалупінамі, бручка, цэлы дзень за калючым дротам, 2 гадзіны ў дзень прагулка. Не магла ўзняцца на другі паверх нар. І гэта ў 22 гады.

Потым, па меры набліжэння Савецкай Арміі, перавезлі ў Заходнюю Германію, там было лепш, працавала ў майстэрні з другімі ваеннапалоннымі па рамонту бялізны. Там у гэтым бараку і жылі. Нас было чацвёра, другія дзяўчаты, вывезеныя ў розны час з розных месц СССР у Германію, трапілі ў лагер хто ад баўэраў, хто з завода. Так і апынуліся ў зоне саюзных войск.

Што сталася з Кацяй – не ведаю, паколькі я паехала, а яна засталася, відавочна, адбіліся яе новыя паказанні, штосьці такое, што іх (немцаў) зацікавіла. Адкуль яна родам – не ведаю, ды і не заведзена ў нашай рабоце цікавіцца і пра сябе расказваць таксама.

Не памятаю, як я падпісвала радыёграмы, а на сувязь выходзіла заўсёды па раскладу. Звесткі перадавала аб руху па чыгунцы, забяспечваў імі гаспадар, а хто яго – да гэтай пары не ведаю.

Дзядзька Мірон чалавек быў добры_, адданы Радзіме. Вось атрымала ліст ад Лізаветы Пракопаўны (Станішэўская, сувязная партызанскага атрада М.П. Самсоніка). Яна піша, што яго расстралялі, вельмі, вельмі шкада, шкада сям’і, такая вялікая, добрая савецкая сям’я. Яны ж ведалі, што будзе ў выпадку арышту, і ніколі ні словам, ні справай не выказвалі свайго незадавальнення маёй прысутнасцю, наадварот, як маглі дапамагалі, асабліва ў час сеансаў сувязі. Усе былі назіральнікамі за вуліцай.

Дарэчы, нямецкай мовы я не ведала і не ведаю да гэтай пары. У тэхнікуме мы вывучалі англійскую».