Шутов Степан Федорович

Дворец с хижинами

У этой малюсенькой деревеньки в совхозе «Заволочицы» название воистину царское – Дворец. По сути же все гораздо прозаичнее: глухое селение на границе района со всеми его специфическими проблемами глубинки. И все же есть одно обстоятельство, придающее ему и славу, и значение. Ведь именно здесь к тому моменту, когда новый ХХ-й век отсчитал всего два года, родился Дважды Герой Советского Союза Степан Федорович Шутов.

Мальчик из жандармских списков

Семья из «дворцовой» деревни, где 11 детей, в постоянной нужде. А тут еще и отец умер, едва Степану минуло 13, но уже успел года четыре побатрачить. Чуть позже – стекольный и лесопильный заводы. Труд изнурительный и грошовый. Не поэтому ли однажды принял участие в первомайской маевке. Последствия жесткие – увольнение с работы с формулировкой «за подстрекательство». Мальчику 15 лет, а он уже в черных жандармских списках.

И тут грянул Октябрь

А через полгода грянул Октябрь и в декабре 1917 г. Степан одним из первых записывается в Городокский отряд. И когда на земле белорусской заблестели кайзеровские каски, он уже партизанил в Городище, потом с частями Красной Армии доходит до Молодечно.

А уже в 1920-м – боец легендарной Первой конной, участие в боях на Западном фронте, где вторично сваливает с ног тиф. Прямо какой-то «черный юмор».

Комиссация, возвращение домой, калейдоскоп дел в комсомольской организации с одновременным командирством взвода ЧОН. Скорее всего, успешным (разгром банд под Шкловом и Могилевом), поскольку в 1922 г. 22-летнего Шутова направляют на учебу в Объединенную военную школу. После окончания в 1927-м назначение командиром взвода в кавалерийскую часть. А когда у человека есть потенциал, то использовать его нужно по максимуму. Поэтому опять учеба. Сначала военно-политические курсы, потом бронетанковые в Ленинграде.

Новые назначения, новые места службы. Последние из них в Среднеазиатском военном округе, где в г. Мары и застало его известие о начале Великой Отечественной войны.

Поначалу судьба Шутова связана с командованием 50-м отдельным гвардейским полком на Волховском фронте. Тут был первый орден Красного Знамени за отличие в боях при прорыве блокады Ленинграда.

Но этапным для него становится лето 1943-го, когда на Курской дуге принимает под свое начало 20-ю бригаду в пятом Гвардейском танковом корпусе.

Танкистам по душе пришелся новый комбриг. Оценили и человеческие качества, и боевое прошлое. Строг, требователен... Ну и что ж? Зато объективен, заботлив, жизнерадостен, неутомим в делах. Да еще бывший буденновец. Теперь вот сам крупный боевой командир.

Поди разберись неуклюжему «Тигру»

Не только по должности полковник Шутов военачальник. Его отличали высокие профессиональные качества. Что-то, а воевать танкисты его бригады умели. Порою даже остроумно, с выдумкой, если такое определение применимо в оценке боевых действий.

Был в их арсенале, например, такой приемчик. Несколько Т-34 лупят по одному «Тигру». Как только запылал, мишенью становится следующий.

Или как, скажем, оценить такой маневр? Выскочат подвижные и быстрые «тридцатьчетверки» из укрытий, произведут молниеносно один-два выстрела и назад в укрытие. Кто бьет, откуда? Поди разберись... Нередко таким образом ставили немецких танкистов в тупик.

А сколько их было таких операций!

«Красные стрелы»

Кстати о них, операциях. Разве про все вот так сразу и расскажешь. Не лучше ли почитать об этом книгу самого Шутова под названием «Красные стрелы». Но обязательно нужно отметить бои за освобождение Киева в ноябре 1943 г. и участие в окружении и уничтожении Корсунь-Шевченковской группировки.

Опять же Яссо-Кишиневская операция с последующим формированием реки Прут и освобождением Румынии. Результат первой и второй для Шутова один и тот же – присвоение ему звания Героя Советского Союза. В обоих случаях при представлениях отмечены его храбрость и воинское мастерство.

...Умер Степан Федорович, будучи киевлянином, в апреле 1963 года, успев поработать заместителем министра соцобеспечения Украины. Плюс большая депутатская и общественная работа.

На родине же после смерти появился бюст земляку, перенесенный затем из Дворца в райцентр. И нет с того времени, пожалуй, такой субботы, чтобы к подножию памятника не легли цветы. Это молодожены прямо из загса приезжают сюда, чтобы таким вот образом высказать свою благодарность герою-земляку за однажды отвоеванную для них свободу.

Кончилась жизнь земная, и началось бессмертие. Его имя носят школы, улицы, в честь памяти героя-земляка проводятся спортивные турниры.

Но это уже следствие. Главное сделано тогда, на полях сражений. И не только там, а всей честно прожитой жизнью.

Воспоминания односельчан

Надзея Уладзіміраўна Пятровіч нарадзілася ў 1936 годзе ў вёсцы Дварэц. У гэтай жа вёсцы ў шматдзетнай сям’і нарадзілася і яе маці Анастасія Фёдараўна Шутава, у замужжы Міхневіч. Прозвішча бацькі Анастасіі Фёдараўны было Шут. І гэта прозвішча яе брату, Сцяпану Фёдаравічу, не падабалася, таму што ў вёсцы ў той час «шутам» ці «шутамі» называлі авечак. Будучы ўжо вайскоўцам Чырвонай Арміі Сцяпан Фёдаравіч сам самавольна дабавіў да свайго прозвішча дзве літары «аў» і так з прозвішча Шут атрымаўся Шутаў. За гэта свавольства брата Анастасіі Фёдараўны ледзьве не асудзілі і не пасадзілі ў турму, але як бы там не было, прозвішча засталося Шутаў. Як распавядае Надзея Уладзіміраўна, маці казала ёй, што сям’я яе бацькоў была вялікая, жылі вельмі бедна, працавалі на завалочыцкага памешчыка, справай былі занятыя ўсе – і дарослыя і дзеці.

Як успамінае Надзея Уладзіміраўна, Сцяпан Фёдаравіч Шутаў першы раз пабраўся шлюбам з дзяўчынай Галяй з вёскі Гарадок. Сцяпан Фёдаравіч і Галя сябравалі з дзяцінства, потым пакахалі адзін аднаго і стварылі сям’ю, нарадзіўся сын Уладзімір. Але сямейнае шчасце было не доўгім. Жонка Сцяпана Фёдаравіча захварэла на сухоты і памерла. Яе пахавалі на могілках у вёсцы Гарадок. У гэты час Сцяпан Фёдаравіч служыў у арміі і выхаваннем Валодзі займалася яго старэйшая сястра Алена, якая забрала хлопчыка да сябе ў вёску Дварэц.

У 30-тыя гады, пасля заканчэння бронетанкавых курсаў у Ленінградзе, Сцяпан Фёдаравіч некаторы час служыў у Старых Дарогах, амаль дома, а потым яго перавялі на новае месца – у Кіеў, дзе ён пазнаёміўся са сваёй будучай жонкаю. Сцяпан Фёдаравіч у другі раз пабраўся шлюбам, забраў ад сястры Алены сына, прывёз яго да сябе ў Кіеў. Тут у сям’і Шутавых нарадзіўся яшчэ адзін сын – Анатоль.

У час Вялікай Айчыннай вайны, пры вызваленні горада Кіева, Сцяпан Фёдаравіч папрасіў дазволу ў вышэйшага начальства на дзве гадзіны для пошукаў сваёй сям’і. Падышоўшы да дома, дзе да вайны ён жыў са сваёй сям’ёй, Сцяпан Фёдаравіч сустрэўся з хлапчуком, прайшоў міма яго, не звярнуўшы ўвагі. Гэтым хлапчуком быў яго сын Валодзя. Ні бацька, ні сын не пазналі адзін аднаго. За дзве гадзіны Сцяпан Фёдаравіч знайшоў і жонку, і сына, але сустрэча была кароткай, бо Сцяпану Фёдаравічу патрэбна было вяртацца да танкістаў.

У час вызвалення Румыніі Сцяпан Фёдаравіч быў цяжка паранены – у яго была моцна пабіта асколкамі нага і адарвана рука. У шпіталі яму зрабілі аперацыю, астанавілі крывацёк і выратавалі нагу. На гэтым ваенная кар’ера роднага дзядзькі Надзеі Уладзіміраўны закончылася. Усё сваё астатняе жыццё Сцяпан Фёдаравіч хадзіў з кіёчкам.

Але сядзець без справы Сцяпан Фёдаравіч не мог. З 1946 па 1947 гады працаваў намеснікам міністра сацыяльнага забяспячэння БССР, потым членам парткамісіі пры ЦК КПБ.

Калі Надзея Уладзіміраўна хадзіла ў Гарадокскую школу ў першы клас, яна памятае, як на сустрэчу да вучняў прыязджаў яе дзядзька і расказваў школьнікам пра свой баявы шлях. Асабліва добра Надзея Уладзіміраўна памятае расказ пра фарсіраванне Дняпра каля Кіева. Пасля заканчэння першага класа бацькі Надзеі Уладзіміраўны пераехалі жыць у вёску Паляна, прыкладна за адзін кіламетр ад вёскі Завалочыцы.

Жонцы Сцяпана Фёдаравіча вельмі хацелася вярнуцца на радзіму ў Кіеў, і яна ўсё ж такі перацягнула яго на Украіну. У Кіеве Сцяпан Фёдаравіч займаўся грамадскай дзейнасцю. Да 1963 года ён чатыры разы наведваўся ў Дварэц і ў Паляну да сваіх братоў і сясцёр. Прывозіў шмат падарункаў дарослым і дзецям. А сёстрам: Марыі, Алене і Анастасіі зрабіў па таму часу царскія падарункі – усім купіў па карове. Неаднаразова Сцяпан Фёдаравіч сустракаўся з саўгасным і з раённым кіраўніцтвам.

Сама Надзея Уладзіміраўна разам з маці тры разы была ў дзядзькі ў Кіеве, які пражываў на Крышчаціку. Сцяпан Фёдаравіч жыў добра, заможна, у яго была асабістая медсястра і домработніца. Кватэра была вялікая і прасторная, падлога з паркету. Надзея Уладзіміраўна памятае, як ёй не было чым заняцца ў Сцяпана Фёдаравіча, дык яна з цікаўнасці націрала паркетныя палы.

Сыны Уладзімір і Анатоль, унукі і праўнук Сцяпана Фёдаравіча таксама сталі ваеннымі і даслужыліся да палкоўнікаў.

У 1963 годзе Сцяпан Фёдаравіч Шутаў памёр, пахаваны ў Кіеве на Байкавых могілках. На пахаванне Сцяпана Фёдаравіча ездзілі ўсе яго браты і сёстры, ездзіла і Надзея Уладзіміраўна са сваёй маці. Саўгас «Завалочыцы» аплаціў праезд на пахаванне ўсім родным Сцяпана Фёдаравіча.

Надзея Уладзіміраўна памятае, як у вёсцы Дварэц быў адкрыты бюст яе славутаму дзядзьку. Калі вёска прыйшла ў заняпад, бюст С. Ф. Шутава быў перанесены ў раённы цэнтр – Глуск. На ўрачыстае адкрыццё бюста былі запрошаны ўсе родныя Сцяпана Фёдаравіча. Дырэктар саўгаса «Завалочыцы» Лідзія Кірылаўна Карцель для паездкі родных Героя выдзеліла транспарт.

На сучасны момант з родных Сцяпана Фёдаравіча ў Беларусі пражывае толькі пляменніца Надзея Уладзіміраўна Пятровіч, у дзявоцтве Міхневіч, і яе стрыечны брат Валерый Місіюк, які зараз жыве ў горадзе Мінску.

Старэйшы сын Сцяпана Фёдаравіча Шутава – Уладзімір – ужо памёр і пахаваны ў горадзе Кіеве.

Бацькі Сцяпана Фёдаравіча Шутава пахаваны ў вёсцы Заполле. Могілкі даглядае Надзея Уладзіміраўна і яе дачка Алена Уладзіміраўна.

Са слоў Надзеі Уладзіміраўны Пятровіч, пляменніцы двойчы Героя Савецкага Саюза Сцяпана Фёдаравіча Шутава, запісала бібліятэкар Т. Г. Кулік.