 СЛУЖКИ герб Отстоя - вихідці з Мстиславської землі Геральдика і сфрагистика. На печатці черкаського справці Івана Григоровича Служки від 1528 р., яка містила у своєму полі німецький щит з малюнком довгого хреста між двома мисливськими ріжками — очевидно видозміну герба Остоя (ріжки замість півмісяців) [ЦДІАУК. Ф. 220, оп. 1, спр. 663, арк. 1 (овальна, 17×14 мм; згори літери: • І • В •).] Ю.В. Панков. К вопросу о составлении родословной рода Служек герба Остоя//Гістарычныя шляхі беларускага народа і суседзяў: узаемадзеянне і ўзаемаўплывы. Зборнік навуковых артыкулаў. — Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2016. Вяроўкін — Шэлюта, Ул. Слушкі / Ул. Вяроўкін — Шэлюта // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. Т. 6. Кн. 1. — Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2001. — С. 355 — 356; Вяроўкін — Шэлюта, Ул. Слушкі / Ул. Вяроўкін — Шэлюта // Вялікае Княства Літоўскае : у 3 т. Т. 2. — Мінск : БелЭн, 2007. — С. 597. Чаропка, С. Рэчыцкі пасол на сеймах Рэчы Паспалітай Зыгмунт Адам Слушка: жыццё для Айчыны… / С. Чаропка // VII міжнародныя доўнараўскія чытанні. — Рэчыца, 2010. — С. 302 — 308. Панков, Ю. В. Родовой герб как проявление индивидуализма в шляхетской семье (на примере рода Служек) / Ю. В. Панков // Менталитет славян и интеграционные процессы: история, современность, перспективы: материалы VIII Междунар. науч. конф., Гомель, 23 — 24 мая 2013 г. ; под общ. ред. В. В. Кириенко. — Гомель : ГГТУ им. П. О. Сухого, 2013. — С. 235 — 237. Панков, Ю.В. Меценатская деятельность рода Служек в Речи Посполитой в XVII веке / Ю. В. Панков // Rerum scriptor = Гісторык: зб. навук. арт. / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адказны рэд.) [і інш.]. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2014. — С. 16 — 20. Хроніка Литовська й Жмойтська [Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://litopys.org.ua/psrl3235/lytov03.htm.— Дата доступа: 15.03.2016. Icones familiae ducalis Radivilianae ex originalibus … picturis desumptae: inscriptionibus historico — genealogicis … illustratae, ab anno … 1346 ad annum 1758 deductae — Nesvisii: in typogaphia privilegiata Ducali Radiviliana Collegii Societatis Jesu, 1875. — 348 s. Niesiecki, К. Korona polska przy zlotey wolnosci starozytnemi rycerstwa polskiego y Wielkiego Xiestwa Litewskiego kleynotami, naywyzszemi honorami, heroicznym m^stwem, y odwaga, wytworna, nauka, a naypierwey cnot^, poboznoscia y swi^tobliwosci^ ozdobiona. Potomnym zas wiekom na zalzczyt y niesmiertelno slaw<? pami^tnych w tey oyczyznie synow podana / K. Niesiecki. — Lwow : w drukarni Collegium Lwowskiego Soc Jesu, 1738. — T. 4. — 822 s. Wolff, J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego 13861795 / J. Wolff. — Krakow : w drukarni Wl. L. Anczyca i Spolki, 1885. — 354 s. Pyzel, K. Romans, przez ktory wybuchl potop [Электронный ресурс] / K. Pyzel. — Режим доступа: http://www.wilanow — palac.pl/romans_przez_ktory_ wybuchl_potop_prolog.html. — Дата доступа: 2.03.2016. Boczkowski, A. F. Splendor Sluszcianorum siderum inter funebres etiam tenebras illustrissimi domini d. Alexandri Sluszka palatini Trocensis … illustrissimus, funebri elogio repraesentatus et illustrissimis, dominis d. Boguslao Sluszka M. D. L. curiae thesaurario capitaneo Rzeczycensi d. Sigismundo Sluszka Homelensi et Propoiscensi capitaneo filiis dedicatus [Электронный ресурс] / A. F. Boczkowski. — Vilno : Academia Vilnensi, 1647. — Режим доступа: http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/C1B0000913110. — Дата доступа: 2.03.2016. Piekosinski, F. O dynastycznem szlachty polskiej pochodzeniu / F. Piekosinski. — Krakow : Wydawn. Akademii Umiej^tnosci, 1888. — 292 s. Boniecki, А. Poczet rodow w Wielkim Ksi^stwie Litewskim w XV i XVI wieku / A. Boniecki. — Warszawa, 1883. — 511 s. Sadkowska, Cz. Genealogia rodu Sluszkow i ich archiwum (szkic genealogiczno archiwalny) / Cz. Sadkowska. // Archeion. — Warszawa : Wydawnictwo Archiwow Panstwowych, 1969. — T. 52. — S. 57 — 81. Система д’Абовиля [Электронный ресурс] // Историко — генеалогический словарь — справочник. — Режим доступа: http://www.defree.ru/publications/p01/p65.htm#1328. — Дата доступа: 15.03.2016. Реестръ попису войска литовскаго 1565 г. // Литовская Метрика, отделъ первый, часть третья: Книги публичныхъ делъ. Переписи войска Литовскаго // Русская историческая библютека. — Петроградъ, 1915. — Т. 33 — Стлб. 237 — 430. Яковенко, Н. Українська шляхта з кінця XIV — до середини XVII століття. Волинь і Центральна Україна / Н. Яковенко. — К. : Критика, 2008. — 472 с. Поколение 1 Иван Служка (? —1472 г.): бургграф Ольштына (1429 г.). Поколение 2 Омельян Иванович Служка …. Ивановна Служка .… Ивановна Служка Поколение 3 1.1.1 Служка Григорий Омельянович (? — 1529 г.) наместник цыринский. 1.1.2 Служка Иван Омельянович. Поколение 4 1.1.1.1. Иван Григорьевич Служка (? — 1559(60) г.) черкаський справця 1528 р., городничий киевский, державца любецкий и лоевский. Трохи довше були присутні на Київщині Служки. Ще до унії вони володіли тут «вислугою» Опачичі та купленими в Немиричів Мухоїдовичами та Углами. Після 1569 р. вони доповнили ці маєт- ності черговими купівлями (Сукачі, Білі Береги). Після Яна, який жив у першій половині XVI ст., ці володіння перейшли до його сина Миколая (пом. між l598 і 1602 рр.) та його нащадків. Уже у 1602 р. власниками були брати Криштоф і Олександр. Обидва стали зго- дом сенаторами. Криштоф був венденським воєводою від 1609 р. (пом. 1620 р.). Олександр – почергово мінським каштеляном (від 1628 р.), жмудським каштеляном (від 1629 р.), мінським воєводою (від 1633 р.), новогрудським воєводою (від 1638 р.) і зрештою тро - цьким воєводою (від 1642 р., пом. 1647 р.). Їхні володіння лежали насамперед у Литві. Там же зосереджувалася й діяльність братів. Після смерті Криштофа належна йому частина київських маєтнос- тей перейшла до синів Ремігіана (Реміяна) та Рафала в той час, коли їхній дядько продав свою частку в Опачичах Казимирові Сапєзі, а частки в Углах і Мухоїдовичах – Петру Могилі. У 1640 р. вже сам Реміян знайшов покупця на решту місцевих володінь роду в особі Стефана Аксака. Тож Служки виїхали в Литву52. Київські маєтності сенаторської гілки Служок були радше невеликі. У 1628 р. вони – ще не поділені – нараховували бл. 120 димів. Через 6 років їхня по- ловина становила 59 димів53.
1.1.1.2. Служка Павел Григорьевич (? — 1571 г.): войт каменецкий. 1.1.1.3. Служка Анна возможно дочь Григория, Ивана или Павла Служек; упоминается, как вдова в 1565 г.) [15, стлб. 242].
1.1.1.4. Служка Анна возможно дочь Григория, Ивана или Павла Служек; упоминается, как вдова в 1565 г.) [15, стлб. 242].
1.1.1.5. Служка Анастасия Григорьевна (1554-1581 гг.)
1.1.2.1. Николай Иванович Тяпинский 1.1.2.2. Матей Иванович Тяпинский Поколение 5 1.1.1.1.1. Служка Николай Иванович (1540-1581 гг.) староста кричевский и люцинский. Служки володіли тут «вислугою» Опачичі та купленими в Немиричів Мухоїдовичами та Углами. Після 1569 р. вони доповнили ці маєт- ності черговими купівлями (Сукачі, Білі Береги). Після Яна, який жив у першій половині XVI ст., ці володіння перейшли до його сина Миколая (пом. між l598 і 1602 рр.) та його нащадків.
1.1.1.1.2. Служка Софья Ивановна (? — 1605 г.) [16, с. 345].
1.1.1.1.3. Служка Регина Ивановна [7, с. 136].
Поколение 6 1.1.1.1.1.1. Николай Николаевич Служка (? — 1598 г.). Жена: Тхужевская Анна. 1.1.1.1.1.2. Криштоф Николаевич Служка (? — 1619 г.) подсудок минский, воевода венденский. Уже у 1602 р. власниками володінь на Київщині були брати Криштоф і Олександр. Обидва стали згодом сенаторами. Їхні володіння лежали насамперед у Литві. Там же зосереджувалася й діяльність братів. Після смерті Криштофа належна йому частина київських маєтнос- тей перейшла до синів Ремігіана (Реміяна) та Рафала
1.1.1.1.1.3. Служка Гальшка (Элжбета) Николаевна [7, с. 136].
1.1.1.1.1.4. Служка Александр Николаевич (1580-1647 гг.) каштелян минский (1618-1628 гг.), каштелян жемайтский (1628-1633 гг.), воевода минский (1633-1638 гг.), воевода новогрудский (1638 — 1642 гг.), воевода трокский (1642-1647 гг.); староста речицкий (до сер. 1630-х гг.), гомельский (1635-1647 гг.), пропойский (1644-1647 гг.). Уже у 1602 р. власниками володінь на Київщині були брати Криштоф і Олександр. Обидва стали згодом сенаторами. Їхні володіння лежали насамперед у Литві. Там же зосереджувалася й діяльність братів. Після смерті Криштофа належна йому частина київських маєтнос- тей перейшла до синів Ремігіана (Реміяна) та Рафала в той час, коли їхній дядько продав свою частку в Опачичах Казимирові Сапєзі, а частки в Углах і Мухоїдовичах – Петру Могилі. Київські маєтності сенаторської гілки Служок були радше невеликі. У 1628 р. вони – ще не поділені – нараховували бл. 120 димів. Через 6 років їхня по-ловина становила 59 димів53.
VII генерация 1.1.1.1.1.2.1. Служка Ремегиан Криштофович (~1610 — ? гг.). Після смерті Криштофа належна йому частина київських маєтнос- тей перейшла до синів Ремігіана (Реміяна) та Рафала в той час, коли їхній дядько продав свою частку в Опачичах Казимирові Сапєзі, а частки в Углах і Мухоїдовичах – Петру Могилі. У 1640 р. вже сам Реміян знайшов покупця на решту місцевих володінь роду в особі Стефана Аксака. Тож Служки виїхали в Литву52. 1.1.1.1.1.2.2. Служка Николай Криштофович.1.1.1.1.1.2.3. Служка Рафаль Криштофович Після смерті Криштофа належна йому частина київських маєтнос- тей перейшла до синів Ремігіана (Реміяна) та Рафала в той час, коли їхній дядько продав свою частку в Опачичах Казимирові Сапєзі, а частки в Углах і Мухоїдовичах – Петру Могилі. 1.1.1.1.1.2.4. Служка Ян Криштофович.1.1.1.1.1.4.1. Служка Богдан — Владислав Александрович (1615 г. — 1630 г.). 1.1.1.1.1.4.2. Служка Евстафий Александрович (1615 г. — 1639 г.) речицкий староста (сер. 1630 — х гг. — 1639 г.). 1.1.1.1.1.4.3. Служка Элжбета Александровна (1619 г. — 1671 г.). Влияние Служек распространялось даже на королевский двор РП: муж Элжбеты Служки, Адам Казановский, был не только коронным маршалком, но и близким другом короля Владислава IV [9]. Эта дружба сыграла большую роль в укреплении положения Элжбеты в обществе: после смерти своего мужа она смогла подтвердить все права на владения имуществом Казановского.
1.1.1.1.1.4.4. Служка Богуслав Александрович (1620-1658 гг.) староста речицкий (1639 — 1658 гг.), стольник ВКЛ, подскарбий надворный ВКЛ. Пол: мужской.
1.1.1.1.1.4.5. Служка Зыгмунт — Адам Александрович (1628-1674 гг.) надворный хорунжий ВКЛ (1649-1656 гг.); великий хорунжий ВКЛ (1656-1674 гг.); староста гомельский (1647 — ? гг.), пропойский, речицкий (1658-1667 гг.). VIII генерация 1.1.1.1.1.4.4.1 Констанция Богуславовна Служка (?—1723 гг.). Пол: женский.
1.1.1.1.1.4.4.2 Служка Юзеф — Богуслав Богуславович (1652-08.10.1701 гг.) староста речицкий (1667-1701 гг.), пунский, пенянский, лянцкаронский, латычевский, озерицкий, ловчий ВКЛ (1673-1676 гг.), великий хорунжий ВКЛ (1676-1683 гг.), надворный маршалак (1683-1685 гг.), каштелян трокский и виленский, польный гетман ВКЛ (1685-1701 гг.).
1.1.1.1.1.4.4.3 Служка Доминик — Михаил Богуславович (1655-1713 гг.) староста речицкий (1701-1713 гг.), суражский, борисовский, воевода полоцкий.
Mikołaj † 1598/1602 E Krzysztof Mikołajowicz † 1620 ? Aleksander Mikołajowicz do p. 1640 294 Жыццяпіс і сямейна-роднасныя сувязі Крыштофа Служкі, падсудка земскага Менскага ваяводства Чарняўскі Ф.В. Нарадзіўся Крыштоф Служка ў сям’і пратэстанта-евангеліка Мікалая Іванавіча Служкі, гараднічыца кіеўскага, старасты крычаўскага. На нашу думку Паведамленні пра Крыштофа Служку, ды і толькі адзінкавыя, пачынаюць сустракацца на старонках дакументаў з 1592 г., пасля яго вяртання на радзіму. Значна больш мы даведваемся аб абставінах яго жыцця з часу надання ў 1600 г. прывілея на пасаду падсудка земскага Менскага ваяводства. , малаверагодным з’яўляецца тое, што яго маці была Гальшка (Альжбета) Янаўна Кміцянка Саковіча Мікалаевая Служчыная, старасціна крычаўская. На час нараджэння ў 1580 г. малодшага брата Аляксандра Служкі, Крыштоф Служка дасягнуў сталасці і выправіўся ў шматгадовае замежнае падарожжа. Зыходзячы з гэтага можна здагадвацца аб нараджэнні старэйшых сыноў старасты крычаўскага, менавіта Мікалая і Крыштофа да 1560 г., у першым шлюбе Мікалая Іванавіча Служкі з невядомай нам жанчынай. Паміраючы ў 1583 г., стараста крычаўскі прасіў дзяцей не пазбывацца сваёй веры і заставацца адданымі евангельскай царкве [1]. З волі апекуноў, з якіх найбольшым уплывам карыстаўся падкаморы берасцейскі католік Мікалай Пац, малодшага яго сына Аляксандра ў 1595 г. аддалі на вучобу ў Віленскую езуіцкую акадэмію. Гэты крок паспрыяў таму, што Аляксандр Служка ўжо ў 1596 г. быў каталіцкім вернікам. Пазбыўся бацькоўскай веры і Крыштоф, які перайшоў у каталіцызм пад час знаходжання пры двары імператара Рудальфа ІІ Габсбурга. Магчыма, толькі старэйшы брат застаўся з гэтай сям’і ў адзінай з бацькам веры. Крыштоф Служка па дасягненні сталасці, яшчэ пры жыцці бацькі, выехаў у Аўстрыю. У тыя часы, маладыя прадстаўнікі магнатэрыі 295 атрымлівалі ад караля дазвол і выязджалі за межы краіны не толькі для навукі, але і для службы пры дварах заходнееўрапейскіх уладароў. Асабліва часта выпраўляліся ў такія падарожжы Радзівілы і Сапегі, якіх суправаджала вялікая колькасць слуг. Не выключана, што і на гэты раз у Вену Крыштоф Служка выехаў з адным з Радзівілаў, на службе ў якога знаходзіўся яго бацька Мікалай. Пры двары Рудальфа ІІ, якога часта называлі Вар’ятам, Крыштоф Служка правёў каля дванаццаці гадоў. У пачатку 90-х гадоў XVI ст. пачалася амаль дванаццацігадовая вайна з Асманскай Портай за Венгрыю. Не выключана, што ў гэтай вайне прыняў дзейны ўдзел і Крыштоф Служка. Высокая верагоднасць таго, што атрыманыя ў бітвах раны значна паменшылі гады яго жыцця. Вярнуўся дамоў Служка каля 1592 г. Магчыма асноўнай прычынай яго вяртання ў Вялікае Княства Літоўскае была заўчасная смерць старэйшага брата Мікалая. На радзіме Крыштофа Служку чакалі вялікія непрыемнасці. Суседзі не праяўлялі ніякай павагі да ваяра – крыўдзілі падданых і вынішчалі яго лясы. Асабліва складанымі былі адносіны Крыштофа Служкі з Дзмітрыем Скумінам Тышкевічам, каралеўскім маршалкам і пісарам замкаў украінных. У валоданні каралеўскага маршалка знаходзіліся землі тых жа мясцін, што і ў старасціча крычаўскага і, такім чынам, прычыны для варагавання не маглі не знайсціся. У пачатку студзеня 1600 г. ураднік каралеўскага маршалка з сяла Гатава абвінавачвае Служку ў псаванні бабровых гоняў на рацэ Свіслач [2, арк. 9 адв., 823–826]. Праз некалькі месяцаў у суды Княства накіроўваецца новая скарга Дзмітрыя Скуміна Тышкевіча. Падданыя Крыштофа Служкі захапілі сялян Тышкевіча з Гатава і не давалі ім магчымасці вярнуцца да сваіх хат. Адпаведна і Крыштоф Служка пасля кожнага здарэння накіроўваў у суды Княства свае скаргі на дзеянні падданых Скуміна. Пры гэтым варагаванне паміж двума бакамі працягвалася і пасля смерці Дзмітрыя Тышкевіча, якога замяніў сын Юры, войскі менскі. Сапсаваліся адносіны ў Крыштофа Служкі і з Андрэем Станкевічам, старастам судовым і мастаўнічым менскім. Гродскі суд у складзе падстарасты Яна Кураша, суддзі гродскага Базыліўша Замазскага і пісара Пятра Пуцяты, на думку Служкі, прымаў няправільныя рашэнні [2, арк. 902 адв.–903 адв.]. Атрымліваючы дэкрэты суда аб чарговым апраўданні дзеянняў вяльможнага пісара замкаў украінных, Крыштоф Служка ўпэўніваўся ў змове Станкевіча з каралеўскім маршалкам, бо суд не мог прымаць рашэнні без узгаднення іх з воляй старасты судовага. Нездарма гродскі суд ў Менскі ваяводстве і называўся старасцінскім. 12 ліпеня 1600 г. Крыштоф Служка выклікаў у сваё маёнтак Новы Двор вознага менскага Яна Варпаха ў суправаджэнні чатырох «шляхцічаў добрых» 296 - Яна Явара, Яна Свентарэцкага, Адама Шыманоўскага і Яраша Іваноўскага, для дастаўкі позвы Андрэю Мікалаевічу Станкевічу, старасце судоваму і мастаўнічаму менскаму, «для прыслухання і чынення справядлівасці» [2, арк. 902 адв.–904]. Служка патрабаваў перагляду ранейшага рашэння Менскага гродскага суда па яго справе з Дзмітрам Скумінам Тышкевічам. Ніякага выніку для Крыштофа Служкі пасяджэнні гродскага суда не прынеслі і ён 14 снежня 1600 г. скардзіцца на «няправыя дзеянні судовых ураднікаў» і зноў выклікаўСтанкевіча ў суд. І на гэты раз стараста судовы менскі суда пазбег [2, арк. 902 зв.–904]. Служба за мяжой дала маладому чалавеку вялікі досвед, але не зрабіла яго багатым. Пасля вяртання з замежжа Крыштоф Служка пастаянна адчуваў недахоп грашовых сродкаў, якія былі неабходны для разлікаў з пазыкамі бацькі і старэйшага брата. Ён вымушаны быў застаўляць свае землі і падданых для атрымання неабходных яму сум грошай. На нашу думку, за часы жыцця Мікалая Служкі, старасты крычаўскага, і яго сыноў да 1610 г., зямельныя ўладанні сям’і не павялічыліся. Яны працягвалі карыстацца іменнямі набытымі іх продкамі Рыгорам і Іванам Служкамі яшчэ ў першай палове XVI cт. Сярод іх асабліва вялікімі памерамі выдзялялася Арэшкавіцкі маёнтак. 27 верасня 1599 г. Крыштоф Служка перадаў падкаморыю навагародскаму Адаму Храбтовічу ў заставу да часу выкупа землі гэтага маёнтка, якія знаходзіліся над ракой Свіслач з востравам Спрыпаш за ракой і бабровымі гонямі [3, арк. 635]. У Арэшкавічах налічвалася каля 25 аселых валок, на якіх размяшчалася каля 20 служб падданых. Апрацоўвалі гэтыя землі спадчынныя вячыстыя падданыя Служкі, з якіх толькі мужчын налічвалася каля 110 чалавек. Землі сяла, якое знаходзілася непадалёку ад сяла Талька, адным канцом даходзілі да зямель сяла Цэлі князя Горскага, а на поўначы ляжалі да мяжы Блужскага маёнтка. Згодна з умовамі заставы, сяляне павінны былі штогод аддаваць пану 18 коп грошай літоўскіх, збіраць у лесе каля 40 камянёў мёду прэснага, а восенню перадаваць арандатару 20 бочак жыта і 40 бочак аўса. Для пражыцця пана патрабавалася здаць яшчэ 18 курэй і 40 гусей. А яшчэ сяляне павінны былі некалькі дзён у нядзелю адпрацаваць на панскіх землях. Перадаваліся ў арэнду і баяры, якія павінны былі некалькі дзён у год выходзіць на працу да пана з коньмі. Згадкі пра асобныя падзеі ў жыцці Крыштофа Служкі, якія сустракаюцца ў некаторых гістарычных крыніцах, не заўсёды адпавядаюць рэчаіснасці. У «Энцыклапедыі гісторыі Беларусі» згадваецца, што каралеўскі прывілей на пасаду падсудка земскага Менскага ваяводства Служка атрымаў у 1602 г. [4, арк. 386]. Аднак каралеўскі прывілей на вакантную пасаду ў Менскім земскім судзе быў нададзены Крыштофу Служцы, старасцічу крычаўскаму, яшчэ 6 297 ліпеня 1600 г. [5, арк. 150 адв.]. Так, у пачатку 1600 г. памёр былы менскі падсудак Рыгор Шчасновіч Вяжэвіч. Пасля яго смерці ваявода менскі Ян Пац у першай палове 1600 г. сабраў павятовую шляхту на «рыцарскае кола» (павятовы элекцыйны соймік), на якім і абралі чатырох найбольш заслужаных і дасведчаных у судовых справах кандыдатаў. У прывілеі адзначалася, што кароль надаў Крыштофу Служцы прывілей на пасаду і абавязаў: «<…> у час прысягу прынесці, і яму належыць быць прыкладам іншым падсудкам». Няма сумнення, што на выбар караля аказалі не толькі парады канцлера ВКЛ Льва Сапегі і менскага ваяводы, але і шматгадовае знаходжанне Служкі пры двары аднаго з найбольш уплывовых манархаў Заходняй Еўропы. Прымаў удзел Крыштоф Служка і ў палітычным жыцці Вялікага Княства Літоўскага. Паводле загаду караля, ураднікі Менскага ваяводства і каралеўскія камісары (кашталян Шчасны Галаўчынскі, падкаморы Енох Кавячынскі і падсудак Крыштоф Служка) 13 жніўня 1601 г. былі накіраваны для правядзення межавання земляў Бакштанскага маёнтка, якія ляжалі на берагах ракі Вязынь і належылі Віленскай капітуле, з землямі менскага зямяніна Кукеля [6, арк. 54]. Межаванне было выканана на карысць Віленскай капітулы. У пачатку 1607 г. на менскім павятовым сойміку Служку абіраюць дэпутатам (суддзёй) Галоўнага Трыбунала ВКЛ [7, арк. 206]. 5 кастрычніка 1616 г. Крыштофа Служку і кашталяна менскага Пятра Тышкевіча ўключылі ў склад камісіі па выяўленні прычын рэлігійнага ўціску ў Менску і для пакарання тых прадстаўнікоў паспольства, што чынілі гвалт над духоўнымі асобамі, якія знаходзіліся ва ўніяцтве [8, арк 102]. У 1609 г. Крыштоф Служка атрымлівае прывілей на пасаду ваяводы вендэнскага. Пасада падсудка земскага Менскага ваяводства перайшла да новага абранніка павятовай шляхты – Адама Жыгімонтавіча Салагуба. На гэтай пасадзе Адам Салагуб неаднаразова згадваецца ў 1609–1615 гг. [9, арк. 185]. Пасля ўзяцця шлюбу з Зафеяй Валовічаўнай, у Крыштофа Служкі склаліся вельмі прыязныя адносіны з магутным кланам Завішаў. Заўважана, што яны неаднаразова выступалі сумесна ў складаных сітуацыях. 10 кастрычніка 1616 г. Дамінік Русецкі паскардзіўся ў Менскі гродскі суд на выцісканне яго Завішамі і Крыштофам Служкам з сумеснага валодання часткай сяла Старынкі [10, арк. 168]. Аб добрых адносінах Слушкі з дзецьмі Зафеі Валовічаўны ад першага шлюбу сведчаць частыя пазыкі, якія ён рабіў у сваіх пасербаў Завішычаў. Так, на момант сваёй смерці ён яшчэ быў вінным Ежы Завішу 800 польскіх злотых [11, арк. 524–527, 534–535]. Крыштоф Служка выклікаўся ў суды Княства па справах сваёй жонкі. У чэрвені 1611 г. яго выклікалі ў Навагародскі гродскі суд па скарзе Яраша 298 Гаўрыловіча і ксяндзоў Віленскай капітулы [12, арк.194]. Некалі жонка пазычыла 200 коп грошай літоўскіх, забяспечаных на яе маёнтку Рагоціна Навагародскага павета. Справа разглядалася не толькі ў гродскім судзе, але і ў Галоўным Трыбунале ВКЛ. Яшчэ адна справа, якая была звязана з інтарэсамі Зафеі Валовічаўны, разглядалася 13 сакавіка 1613 г. у каралеўскім задворным судзе [13, арк. 192]. Справа пачалася 3 ліпеня 1609 г. і працягвалася каля чатырох гадоў. У XVI–XVII ст. многія ўраднікі з-за адсутнасці ў скарбе ВКЛ грошай былі вымушаны выдаткоўваць на вырашэнне агульнадзяржаўных пытанняў свае ўласныя сродкі. З пачатку XVI ст. дзяржаўны скарб траціў грошай больш чым туды паступала з падаткаў і таму не заўсёды дзяржава магла разлічыцца са сваімі абавязацельствамі. У кожным такім выпадку кароль і вышэйшыя ўраднікі ВКЛ абяцалі ў свой час разлічыцца з крэдыторамі. У тым выпадку, калі пазыка суправаджалася перадачай у заставу добрых кавалкаў ворных зямель, можна было вечна чакаць яе вяртання. Калі ж чалавек звяртаўся аб вяртанні выдаткаваных грошай праз нейкі час пасля паспяховага завяршэння справы, то можна было і не дачакацца вяртання пазыкі. Інакш было калі свае грошы выдаткоўваў высокі ўраднік ВКЛ. Пры яго жыцці грошы вярталіся, хаця і вельмі неахвотна. Аднак, калі такі чалавек зыходзіў з гэтага свету, тады і яго спадчыннікі маглі не дачакацца бацькоўскіх грошай. Андрэй Завіша, падскарбі надворны і пісар ВКЛ, першы муж Зафеі Валовічаўны, выдаткаваў на дзяржаўныя патрэбы каля 18000 злотых сваіх грошай. Зразумела, што і яму абяцалі ў найбліжэйшы час вярнуць іх. Аднак пасля таго, як ён памёр у пачатку 1604 г., новы падскарбі земскі ВКЛ палічыў сябе вольным ад выканання абяцанняў нябожчыку. 15 ліпеня 1609 г. ваявода вендэнскі Крыштоф Служка і многія высокія ўраднікі ВКЛ звярнуліся да караля Жыгімонта ІІІ з прашэннем аб вяртанні пазычаных грошай яго сям’і. Разумеючы немагчымасць вяртання ўсёй сумы пазыкі Зафея Валовічаўна даравала скарбу ВКЛ частку грошай, спадзяючыся на вяртанне хаця бы нейкай часткі пазыкі свайго былога мужа. Крыштоф Служка двойчы браў шлюб. Першай яго жонкай была Ганна Янаўна Трызнянка. Найбольш верагодна, што шлюб з Трызнянкай Служка ўзяў адразу ж пасля вяртання з замежжа, г.зн. пасля 1592 г. У гэтым шлюбе нарадзіўся сын Мікалай Казімір, які дасягнуў сталасці да часу смерці бацькі, а напачатку 1620-х гг. апекаваў яго няпоўнагадовых дзяцей, народжаных у другім шлюбе [14, арк. 68]. Нарадзіліся ў гэтай сям’і і дзве дачкі Еўфрасіння і Цэцылія [11, арк. 961–988]. Згадкі пра іх далейшы лёс адсутнічаюць. 299 У апублікаваных матэрыялах маецца згадка пра падзею, якая адбылася незадоўга да смерці Мікалая Служкі, ваяводзіча вендэнскага [15, арк. 313]. На гэты час ён, як яго дзед, бацька і стрый Аляксандр, знаходзіўся на службе ў аднаго з прадстаўнікоў гэтага магнацкага дому, менавіта ў ваяводы віленскага і вялікага гетмана ВКЛ Крыштафа. 4 лютага 1635 г. Мікалай Служка разам з Вацлавам Жабам, Адамам Хршчановічам, Мікалаем Храпавіцкім і некім Страміловічам, якія таксама належалі да ліку радзівілаўскіх кліентаў, да позняй ночы знаходзіліся на бяседзе ў адным з дамоў у Вільні. Пасля таго як бяседа скончылася, вясёлая кампанія ў добрым падпітку выйшла на вуліцу ў пошуках прыгод. У гэты час вяртаўся з вяселля студэнт Віленскай езуіцкай акадэміі Павел Вішнеўскі, сваякі якога знаходзіліся на службе ў ваяводы полацкага і гетмана польнага ВКЛ Януша Кішкі. Разысціся мірна бакі не змаглі. Слугі радзівілаўскіх кліентаў пачалі бойку, якая скончылася смерцю студэнта. Старэйшы сын ваяводы вендэнскага памёр да 11 чэрвеня 1638 г. [16, арк. 362]. Верагодна, што нашчадкаў ён не пакінуў. Другі шлюб Крыштоф Служка ўзяў з ужо згаданай старасцянкай слонімскай Зафеяй Міхайлаўнай Валовічаўнай, удавой падскарбія земскага Андрэя Завішы, які склаў тэстамент 28 лютага 1604 г. [17, s.157]. Пасля яго смерці ліст з апошняй воляй памерлага быў актыкаваны ў актавых кнігах Ашмянскага гродскага суда. Прыкладна каля гэтага часу памірае і жонка Крыштофа Служкі Ганна Трызнянка. Новы шлюб удаўцы маглі ўзяць ужо праз шэсць месяцаў жалобы па нябожчыку, аднак ён быў заключаны толькі праз некалькі гадоў. Пасля смерці Андрэя Завішы яго сям’я аказалася ў вельмі цяжкім становішчы - крэдыторы прад’явілі патрабаванне аб вяртанні ўсіх пазык нябожчыка, што не магло быць выканана. 6 жніўня 1608 г. Зафея Валовічаўна Андрэевая Завішыная і яе сын, Крыштоф Завіша, пазычаюць ў Крыштофа Служкі, які згадваецца без жонкі, што было абавязковым у такіх выпадках, 4000 коп грошай лічбы літоўскай. Крыштоф Служка атрымаў у трохгадовую арэнду маёнтак Бакшты, вялікія абшары завішынскіх земель з усімі падданымі, “нічога з гэтага не выключаючы” [18, арк. 10]. У часовае валоданне падсудка менскага перайшлі землі ў сёлах: Волма, Клін, Новасёлкі, Клетня, Слабодка, Дукора, Караваевічы, Бакшты, Смілавічы і некатарых іншых. У шлюбе Крыштофа Служкі і Валовічаўны, заключаным пасля маёмаснай здзелкі, нарадзілася два сыны Рэміян і Рафал [11, арк. 524–527, 534–535]. Рэміян Юры Служка узяў шлюб з Кацярынай Юндзілаўнай. У 1642 г.яны правялі межаванне сваіх маёнткаў, якія ляжалі ў сяле Востраў, на востраве Мачульскім Міханавецкім і на некаторых іншых землях Менскага павета, што з’яўляліся спадчынай пасля Багданы Лазчанкі. Знач- 300 ную частку сваёй спадчыны яны прадалі Крыштофу Валадковічу, на той час яшчэ пісару земскаму менскаму [14, с. 28]. У матэрыялах Метрыкі ВКЛ канца першай паловы XVII ст. часта сустракаюцца згадкі аб судовых справах паміж Рэміянам Служкам і родным братам яго жонкі Самуэлам. Верагодна, не былі вырашаны справы па спадчыне бацькоў Самуэла і Кацярыны Юндзілаўны Служчынай – Адама Андрэевіча, маршалка Ваўкавыскага павета, і Ганны, народжанай Райскай, Юндзілаў. Рафал Крыштоф Служка ажаніўся з Ганнай Скарупянкай, сваячкай гараднічага менскага Паўла Скарупы [19, л. 159-169]. У апошні раз яна згадваецца ў дакуменце, актыкаваным у жніўні 1644 г. [20, арк. 395]. Другі шлюб Рафал Служка ўзяў з Аляксандрай Белазораўнай і зышоў з гэтага свету да 1667 г. [21, арк. 26]. Згодна з перапісам падымнага Менскага ваяводства, выкананага ў гэтым годзе ўраднікамі Менскага гродскага суда, у валодані пані Рафалавай Служчынай знаходзілася каля 40 дымоў падданых ў Новым Двары. Аляксандра Белазораўна Рафалавая Служчыная, сястра ваяводзіны менскай Патэнцыяны Рудамінавай і ваяводы менскага Крыштофа Белазора, склала тэстамент 15 лютага 1670 г. [22, арк. 65]. Ліст з яе апошняй воляй актыкаваны 18 мая гэтага ж года. Пра нашчадках сыноў Крыштофа і Зафеі Валовічаўны згадак да гэтага часу не знодзена. Памёр Крыштоф Служка да пачатку жніўня 1617 г. Яго тэстамент унесены ў актавыя кнігі Менскага гродскага суда 8 жніўня гэтага года [11, арк. 524–527, 534–535]. Па смерці ваяводы вендэнскага напачатку ліпеня 1617 г. яго жонку Зафею Валовічаўну возны Менскага ваяводства Васіль Гаўрылкевіч увёў у валоданне маёнткамі, якія засталіся ёй згодна з тэстаментам памерлага мужа [11, арк. 490]. Іменні пераходзілі да яе толькі ў пажыццёвае карыстанне, без права перадачы ў спадчыну. Пасля яе смерці Калядзічы, Ботчычы, Корсакавічы, Каралішчавічы, Дукорка, Заазер’е, Ушанка, Клімавічы, Мачулішчы, сяло Літвінскае, Мотарава і Новы Двор павінны былі перайсці ў валоданне яе пасербаў, дзяцей Крыштофа Служкі ад першага шлюбу і сыноў Рэміяна і Рафала. Ва ўсіх гэтых сёлах Крыштофу Служцы належала толькі частка зямель. У кожным мелася па некалькі шляхецкіх гаспадароў. Аднак нягледзячы на гэта, у валоданне ваяводзіны вендэнскай пераходзіла вялікая колькасць зямель са шматлікімі падданымі. Амаль адначасова Гаўрылкевіч уводзіў ваяводзіну вендэнскую і ў валоданне паловай сяла Ігнатычы, якая яшчэ ў пачатку стагоддзя знаходзілася ў валоданні старасты судовага менскага Андрэя Мікалаевіча Станкевіча [11, арк. 487]. 301 Вялікую дапамогу ўдаве ў справах аказаў яе дзевер Аляксандр Мікалаевіч Служка. Узяўшы разам з пляменнікам Мікалаем у апеку жонку брата і яе дзяцей, народжаных у шлюбе з Крыштофам Служкам, ён пазбавіў Зафею Валовічаўну ад усіх цяжкасцей, звязаных з выплатай шматлікіх пазык [11, арк. 531, 534–535]. На нашу думку, малодшы брат вельмі паважаў старэйшага. У яго лістах пастаянна сустракаюцца звароты аб «сваім мілым браце і аб мілай братавай». Пасля смерці Крыштофа Служкі яго жонка паводзіла сябе гэтак жа, як і іншыя шляхетныя людзі. У канцы 1618 г. менскія месцічы паскардзіліся ў каралеўскі суд аб нападзе слуг і падданых ваяводзіны вендэнскай з Новага Двара на землі і дамы братоў Карзюкоў [23, арк. 71]. Пад час нападу два браты Карзюкі, якія спрабавалі абараніць сваё жыццё і маёмасць, былі забіты. Вынікі разгляду скаргі іх родных у Менскіх гродскім і земскім судах не задаволілі пакрыўджаных. Зафея Валовічаўна толькі на два гады перажыла Крыштофа Служку. Ваяводзіна вендэнская моцна хварэла. Як яна сама згадвала ў тэстаменце, «цяжкай хваробай ад пана Бога апанавана, але маю памяць добрую» [11, арк. 1051]. Яна памерла да 7 лютага 1620 г. У гэты дзень яе тэстамент быў актыкаваны ў кнігах Віленскага гродскага суда [11, арк. 1051]. Актыкацыю апошняй волі ў актавых кнігах Менскага гродскага суда 6 сакавіка гэтага ж года правёў сам кашталян і стараста судовы менскі Пётр Тышкевіч. Пасля смерці маці яе старэйшы сын Крыштоф Завіша паспрабаваў парушыць апошнюю яе волю і зрабіў напад на сяло Ігнатычы, якое трапіла ў валоданне яго ж зводных братоў Рэміяна і Рафала Служкаў [11, арк. 1148–1155 адв.]. Аляксандр Служка, ужо кашталян менскі, абараніў сваіх пляменнікаў. У якасці зключэння неабходна падкрэсліць, што прадстаўленная вышэй біяграфія падсудка менскага з’яўляецца толькі фрагментам гісторыка-генеалагічнага даследавання роду Служкаў, якое ў якасці перспектыўнага напрамку дзейнасці патрабуе далейшага звароту да архіваў Беларусі, Літвы і Польшчы з мэтай пашырэння крыніцазнаўчай базы даследавання, неабходнай для больш правамерных высноў. Крыніцы і літаратура 1. Nagielski, M. Sluszka Aleksander/ М. Nagielski// Polski Słownik biograficzny. - T. 39.2. --Warszawa: Instytut Historii PAN; Kraków: Polska Аkademia Umiejętności; Wroclaw: Ossolineum 1999. - S. 134–137. 2. Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі [далей - НГАБ]. Ф 1727. - Воп. 1. - С. 1. – Актавая кніга Менскага гродскага суда. 1600 г. 1449 арк. 302 3. Акты, издаваемые Комиссией, высочайше учреждённой для разбора древних актов в Вильне (далее - АВАК). - Т. 14:- Инвентари имений XVI-го столетия. – Вильно: Типография А.К.Киркора, 1887. – 703 с. 4. Вяроўкін-Шэлюта У. Слушкі, Служкі, шляхецкі род у ВКЛ/ Уладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі (ЭГБ). У 6 т. Т. 6. Ч. 2. – Мінск: БелЭн імя Петруся Броўкі. 2003. – С. 355-356. 5. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 86. – Метрыка караля Жыгімонта ІІІ часоў канцлерства Льва Іванавіча Сапегі. 1599-1606 гг. – Ч. 1-20. 6. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 289. – Кнігі спраў паточных часу кіравання Жыгімонта ІІІ і канцлерства пана Льва Сапеги. 1600 – 1608 гг. Ч. 1-8. 7. Решения Главного Литовского Трибунала [1583-1655 гг.]”. /подгот. В.Раудемонис, А. Балюлис. – Вильнюс: Минтис, 1988. -669 с. 8. Собрание древних грамот и актов городов Минской губернии, православных монастырей и по разным предметам”. – Минск: в Губернской типографии, 1848. – 402 с. 9. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 89. – Кніга канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага перыяду канцлерства Льва Сапегі. 1607-1611 гг. Ч. 1-4. 10. НГАБ. – Ф. 1926.- Воп. 1. - Спр. 3. – Рэестр дакументаў актавых кніг Менскага гродскага суда № 11769. 1595 г.- 154 арк. 11. НГАБ. - Ф 1727. - Воп. 1. - Спр. 2. – Актавая кніга Менскага гродскага суда. 01.1616-10.1620. – 1727 арк. 12. НГАБ. - Ф 1737. - Воп. 1. - Спр. 15. – Актовая книга Слонимского гродского суда. 25.02.1612. – 21.12.1612. 584 арк. 13. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 293. – Сублевацыі, баніцыі, ахоўныя граматы, выдадзеныя за панаваннем караля Жыгімонта ІІІ пры канцлеры Л.Сапегі. 1609 – 1616. Ч. 1-7. 14. НГАБ. - Ф 1769 - Воп. 1. - Спр. 14. – Актавая кніга Менскага земскага суда. 03.01.1783.- 30.12.1789. – 772 арк. 15. АВАК. - Т. ХХ. – Акты, касающиеся города Вильны. – Вильно: Типография А.К.Киркора, 1893. – 700 с. 16. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 502. – Рапарты Трыбунала, супраціўленні яго рашэнням і прашэнні аб выдачы баніцый. 1638 – 1688 гг. Ч. 1-5. 17. Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy. /Opracowali: H. Lulewicz i A. Rachuba. – Kórnik: Biblioteka Kórnicka_ 1994. 255 s. 18. НГАБ. – Ф. 694. - Воп. 5. - С. 16. – Граматы, правы на валоданне, ахоўныя граматы, судовыя позвы і іншыя справы князёў Завішаў з рознымі асобамі. 1579 – 1779. 95 арк. 19. Чарняўскі Фёдар. Ураднікі (пасады, тытулы) Менскага ваяводства XVI-XVIII стст.: біяграфічны даведнік. - Выпуск IV (гараднічыя, мечныя) Мінск: В. Хурсік. 2015. 510 с. 303 20. НГАБ. - Ф 1727. - Воп. 1. - Спр. 34. – Дэкрэтовая кніга Менскага гродскага суда. 04.04.1641. – 07.11.1665. - Т. 1. – 996 арк. 21. Lietuvos valstybes istorijos archivas (Літоўскі дзяржаўны гістарычны архіў). – SA (Старажытныя акты). Bib. 3721. - Падымныя рэестры Менскага ваяводства ад 1667 г 22. НГАБ. – Ф 1732. - Воп. 1. - Спр. 2. – Актавая кніга Ашмянскага гродскага суда. 23.08.1661. – 07.05.1741. – 838 арк. 23. НГАБ. - КМФ 18. - Воп. 1. - Спр. 298. – Судовыя рашэнні караля і паноў рады за падканцлерства Яраша Валовіча. 1618 – 1619 гг. |
РОДОВОДИ ШЛЯХТИ > С >