Лютомирські

ЛЮТОМИРСЬКІ Герб Ястршембец (Lutomirski) - польський шляхетський рід зі Сєрадської землі, piszą się z Chełmic w ziemi Dobrzyńskiej; мав осілості в Українв - в Кам'янецькому повіті Подільського воєводства і в Чернигівському воєводстві. Scibor z Lutomierza starosta Dobrzyński i Malborski. Przedbor, temu Jagiełło Król, przeto że przeciw Krzyżakom obronił ziemi Dobrzyńskiej, darował pół Lutomierska, o czym świadczy przywilej dany 1406. u Paproc. o herb. 
Gniazdo:z Lutomierska w powiecie szadkowskim
Wstęp: Wacław Lisowicz, późniejszy kasztelan sieradzki, otrzymał 1311 r., od ks. Władysława, miasto Luiomiersk i wsi Mojków, Rokszyce, Wojsławice, Pstrekonie i Woźniki. Nadanie to było zapewne tylko dożywotnim, bo 1406 r. połowę miasta Lutomierska nadał król na własność Janowi z Chełmicy, za odznaczenie się w wojnach z Krzyżakami. Ten dokument wpisany razem z poprzednim do Metryki koronnej za czasów Kazimierza Jagiellończyka, ma datę złą, bo 10-go Marca 1406 r., wyliczeni na nim dygnitarze już byli na wyższych urzędach; mógł być wydany 1405 r. Razem z temi aktami wpisany trzeci, w którym Wacław z Lutomierska zawarł 1418 r. ugodę o cło od bydła z mieszczanami sieradzkiemi (M. 10 f. 9 i 10). Lutomierscy mają pochodzić od obdarzonego Jana z Chełmicy

Pisali się: z Chełmicy, z Chełmicy, z Chełmicy, z Chełmicy, z Chełmicy,


Джерело:
Боровський Андрій. Історія села Бережанка з 1431 по 1772 роки // http://litopys-skaly.blogspot.com/2018/04/berezhanka.html
A. Boniecki, Herbarz Polski,t. 15, str. 118:




І

Mikołaj syn Jana, 
którego Śmielech zwano, był podsędkiem ziemi Dobrzyńskiej, człowiek uczony i pobożny;

Jan син Миколая
 sędziego ziemskiego Sieradzkiego, który miał swój dział w Sieradzkiem, Łęczyckiem, i na Dobrzyńskiej: synów jego trzech było.


Balcer син Яна
kasztelan Czechowski (ja go czytam u Nakiel. fol. 654. Mikołajem i ceł wszystkich Wielkopolskich administratorem w roku 1550) ten z Dorotą Lasocką kasztelanką Czechowską herbu Dołęga, zostawił potomstwo, to jest córkę Jadwigę Komorowską, kasztelanową Oświecimską, i synów trzech, Balcera, Mikołaja, ten młodo umarł, i Piotra. Z tych Balcer starosta Sieradzki i Łęczycki, którego od Beaty hrabianki Tarnowskiej wojewodzianki Sandomierskiej, syn Stanisław, i córka Zofia 1582. Piotra dziedzica na Radogoszczy, córka Zofia, była za Stanisławem z Stoku Stokowskim 1586. Acta Castren. Opocznem. Michał син Яна
miał dwóch synów, Jana kasztelana Sieradzkiego podskarbiego nadwornego koronnego, starostę Łęczyckiego i Radomskiego, był wprzód Brzezińskim kasztelanem roku 1550. Statut Przyłusk. potem Rawskim 1563. Constit., fol. 66. na koniec zabity Sieradzkim *), Constit. fol. 40. 1564. zszedł bezpotomnie, Biel. fol. 634. jako i jego brat Michał podkomorzy Dobrzyński.
*) O śmierci Lutomirskiego kasztelana Sieradzkiego, Karnkowski naówczas biskup Kujawski tak fisze do kardynała Hozjusza d. 6. Września 1567. roku. - "Castellanus Sieradzensis D. Lutomirski d. 1. Sept. immaniter a nonnullis in via libera ex insidiis occisus est, ita innumeris vulneribus confossus, ut vix appareret species hominis." - Przypisek Krasickiego. [str. 175] 
Piotr син Яна 
podkomorzy Sieradzki,
dwa razy śluby małżeńskie ponawiał, pierwszy raz z Szczawińską, z tej był Jerzy chorąży Kamieniecki, który z Potockiej herbu Pilawa, spłodził dwóch synów, Mikołaja i Stanisława: Mikołaj z Lasocką Zofią, Jerzego i Jana. Stanisław z Łaską nie zostawił potomstwa. 





Ян Лютомирський, син Міхала
Lutomirski Jan h. Jastrzębiec (zm. 1567), podskarbi nadworny, kasztelan sieradzki. Był synem Michała, współdziedzica Lutomierska w woj. sieradzkim, bratem stryjecznym Mikołaja (zob.) i Stanisława (zob.). W r. 1531 był pisarzem podskarbiego kor. Mikołaja Szydłowieckiego, w r. 1532 pisarzem skarbu kor. i t. r. powierzono mu na okres pięciu miesięcy nadzór nad skarbem kor. na czas delegowania podskarbiego kor. Spytka Tarnowskiego na Mazowsze. Dworzanin królewski w r. 1536, w r. n. został wraz z bratem Michałem, łowczym sieradzkim, zwolniony od udziału w pospolitym ruszeniu. W r. 1543 otrzymał podkomorstwo sieradzkie, w r. 1545 został burgrabią zamku krakowskiego. Równocześnie, od r. 1544, był podskarbim nadwornym Zygmunta Augusta. W okresie od sierpnia 1546 do 7 I 1548 przeprowadził L. akcję uporządkowania monety obiegowej w Wielkim Księstwie Litewskim, polegającą na ściągnięciu do skarbu lichej monety świdnickiej. Ponieważ czynności skarbowe zatrzymywały L-ego ciągle przy młodym królu, w marcu 1548 uzyskał zgodę na ustanowienie zastępców na zajmowanych urzędach, a w styczniu 1549 zrezygnował z podkomorstwa sieradzkiego. Objął natomiast w maju t. r., wspólnie ze Spytkiem Tarnowskim, zarząd żup krakowskich, a nadto otrzymał ekspektatywę na najbliższe wolne starostwo. W r. 1550 otrzymał starostwo sądowe łęczyckie. Od r. 1551 kasztelan brzeziński, zdał w r. 1552 zarząd żup krakowskich, w r. 1553 otrzymał drugie starostwo sądowe – radomskie, a 6 VI 1554 przeszedł na kasztelanię rawską. Nominacja ta spotkała się z protestem izby poselskiej na sejmie piotrkowskim 1555 r., ponieważ L. nie był w tym województwie osiadły.
Zajęty sprawami skarbowymi, często przy królu, obecny na prawie wszystkich sejmach, był L. zarazem niezmiernie zapobiegliwym gospodarzem i starał się czerpać jak największe korzyści ze służby dla Rzeczypospolitej. Rodowy majątek miał niewielki, jedynie chyba połowę Lutomierska, drugą część miał brat stryjeczny Mikołaj. Jednakże zarówno pobierane wynagrodzenie za czynności skarbowe, jak i dochody z królewszczyzn pozwoliły mu na znaczne pomnożenie stanu posiadania, m. in. o wsi Sułków, Wola Sułkowska i Ostrów w woj. sandomierskim, a w woj. warszawskim wykupił za 15 000 fl. od Wolskich dzierżawę 8 wsi (Falenta, Jaworowo, Raszyniec, Sokołowo Małe i Wielkie, Wypędki i Janiki). Posiadał na lat 60 prawo poszukiwania złóż mineralnych i użytkowania torfowisk otaczających Łęczycę. Miał dom w Krakowie i drugi w Radomiu, nadany mu przez króla. L. zgromadził w swoich rękach spore królewszczyzny, uzyskane bądź bezpośrednio od króla, bądź drogą wykupu sum. W woj. sieradzkim trzymał L. tzw. klucz szadkowski, tj. Lubolę, Prusinowice i Wilamów, wykupione w r. 1548, a w r. 1553 nadane w posiadanie wieczyste. Starostwo łęczyckie wykupił L. od spadkobierców Stanisława Łaskiego, woj. sieradzkiego, przy czym Zygmunt August przeniósł na niego zapisaną na tym starostwie sumę 10 000 fl. Starostwo radomskie dostał L. w r. 1553 w administrację, w r. 1555 zamieniono ją na dożywotnią dzierżawę za sumę 1 600 fl. rocznie. W r. 1561 otrzymał w dożywocie starostwo wartskie. W pow. opoczyńskim wykupił Turowice i Pląskowice, w pow. radomskim Zalesie, w pow. kamienieckim miał wieczność na wsiach Brzeżany i Piętniczany oraz pustą wieś Podgórze. W królewszczyznach gospodarzył L. sprężyście, starał się o pomnożenie dochodów, dbał o zabudowania folwarczne i dworskie (rozbudował np. zamek w Łęczycy, gdzie najczęściej przebywał i utrzymywał liczny dwór), w sposób bezwzględny wyciągał powinności (robocizny) od poddanych. W r. 1563 pożyczył królowi 15 000 fl. na żołd dla wojska, otrzymując zabezpieczenie na poborze woj. łęczyckiego i sieradzkiego.
W tej sytuacji zrozumiałe było stanowisko L-ego na sejmie piotrkowskim 1562/3. Opowiadając się ogólnie za programem egzekucji, starał się sparaliżować podjęcie egzekucji dóbr, wysuwając na plan pierwszy konieczność szczegółowej rewizji praw «od deszczki do deszczki». Na sejm przybył zresztą bez listów, gdyż, jak stwierdził, nie spodziewał się rozpoczęcia rewizji nadań na tym sejmie. Bronił też swoich obu starostw sądowych, stwierdzając, iż prawo tego nigdzie nie zabrania, o ile starosta «ma osiadłego podstarościego, od którego nie do starosty, ale do króla appelacyja idzie». Na sejmie tym otrzymał L. kasztelanię sieradzką, odebrano mu natomiast burgrabstwo krakowskie. Mocniej jeszcze podkreślił swój opór przeciw egzekucji dóbr na sejmie warszawskim 1563/4 r., utrzymując w swoim wotum, iż egzekucja jest «naprawa rzeczy skażonych, ale nie to, aby komu prawa połamać, imiona pobrać». Za najpilniejszą uważał sprawę zawarcia unii z Litwą, unifikację ustrojową Prus Królewskich z Koroną, reformę pospolitego ruszenia i obrony potocznej w oparciu o dokładny szacunek gruntów i innych pożytków pospolitych i przede wszystkim reformę sądownictwa. Z dużym oporem poddał się jednak postanowieniu o rewizji listów. Zakwestionowano mu wówczas i od razu skasowano wiele nadań i zapisów, m. in. zapis na starostwie łęczyckim, wieczność na kluczu szadkowskim i wsiach w pow. kamienieckim, część sum na star. wartskim.
Wyznaczony członkiem komisji do lustracji królewszczyzn w Prusach Królewskich, rozpoczął L. swoje funkcje w jesieni 1564, ale w r. n. nie wziął już udziału w lustracji. Na sejmie 1565 r. zabierał głos w sprawie przeciągającej się wojny o Inflanty, doradzając jak najszybsze jej zakończenie. Domagał się przy tym stanowczo zmiany w sposobie wybierania poborów, upatrując w opieszałości poborców główną przyczynę braku pieniędzy na wojsko. Usprawnienie widział w poruczeniu wybierania poborów bezpośrednio starostom. Stanowczo przy tym podkreślał obronny charakter toczonej wojny. Wyraźne to echo wpływów ideologii Andrzeja Frycza Modrzewskiego, z którym L. przyjaźnił się od dawna. On to w r. 1557 doręczył Modrzewskiemu odpis przygotowywanej przez Stanisława Hozjusza do druku rozprawy „Dialogus de eo, num calicem laicis et uxores sacerdotibus permitti ac divina officia vulgari lingua peragi fas sit” zwalczającej głoszone przez Frycza postulaty reformacyjne i skłonił go do wystosowania odpowiedzi. Dn. 1 VIII 1558 zadedykował Modrzewski L-emu „Obronę przeciwko dialogowi Aratora i Harpagona”, prosząc zarazem o jej rozpowszechnienie w kręgu zainteresowanych.
Od początku narastania ruchu reformacyjnego L. był blisko z nim związany. Jako starosta łęczycki starał się chronić przekazanych mu przez sądy duchowne różnowierców, opóźniając wystąpienie z instygacją, opiekował się poszczególnymi działaczami reformacyjnymi (np. Wawrzyńcem Discordią), a pozostając w bliskich kontaktach z ks. Albrechtem pruskim wyrabiał azyl na dworze królewieckim dla polskich zwolenników reformacji. On to zalecił m. in. Albrechtowi Marcina Kwiatkowskiego, popierał Jana Seklucjana. Wykorzystując swoje wpływy w środowisku dworskim i dobre stosunki z przedstawicielami episkopatu (S. Hozjuszem, A. Zebrzydowskim i J. Uchańskim), bronił skutecznie swojego stryjecznego brata Stanisława przed arcbpem Mikołajem Dzierzgowskim i królewskim mandatem. Zresztą współdziałanie L-ego «i z bracią», którzy «prawie wspólną ręką na wszem pomagają» (Rej), było powszechnie widoczne. Już w r. 1553 widziano w L-m jednego z głównym orędowników reformacji na dworze królewskim. Za jego pośrednictwem uzyskał Celio Secundo Curione przyzwolenie Zygmunta Augusta na zadedykowanie mu dzieła „De amplitudine beati regni Dei”, wydanego w r. 1554. I chociaż, jak się wydaje, L. nigdy nie spotkał się osobiście z Curionem, zadzierzgnięte wówczas kontakty korespondencyjne utrzymały się przez wiele lat. L. kierował do Bazylei pod opiekę Curiona swych krewniaków i powinowatych, zalecał Zygmuntowi Augustowi syna Curiona Horacego, a Curione dedykował mu swoje wydanie dzieł Seneki (1557), przesyłał na jego ręce dedykowane królowi polskiemu wydanie dzieł C. A. Sabellika (1561). Wspominał przy tym Curione nie tylko o łączącej ich więzi duchowej, ale i o fizycznym podobieństwie. Widać, iż powierzchowność L-ego, którego «wzrost, urodę» podkreślał Mikołaj Rej w „Zwierzyńcu”, istotnie zwracała uwagę.

Trudno jest określić ściśle poglądy wyznaniowe L-ego, zwłaszcza w pierwszym okresie reformacji. W r. 1552 wyrażał się pochlebnie o nauce Andrzeja Osiandra, w r. 1556 doręczał królowej Katarzynie dedykowane polskiej parze królewskiej przez Piotra Pawła Vergeria „Fidei Confessio” Jana Brenza i usiłował pozyskać królową dla reformacji. Na sejmach, warszawskim 1563/4 r. i piotrkowskim 1565 r., wypowiedział się za potrzebą zwołania soboru narodowego, podkreślając przy tym, iż «cor enim regis in manu Domini, a nas sobie on uczynił reges et sacerdotes». Ostatecznie zbliżył się do obozu braci polskich. W czasie dysputy odbytej między ministrami kalwińskimi a ariańskimi podczas sejmu piotrkowskiego 1565 r. wybrano L-ego na świadka ze strony ariańskiej. Bardzo ostro wystąpił wówczas przeciw edyktowi parczowskiemu 1564 r.
W końcu 1565 r. został L., wraz z prymasem Jakubem Uchańskim, pozyskany przez cesarskiego posła Andrzeja Dudycza dla starań o utrzymanie małżeństwa Zygmunta Augusta z Katarzyną. Dn. 11 XII t. r. stawili się L. wraz z prymasem w Radomiu przed mającą właśnie opuszczać Polskę Katarzyną i wymogli na niej obietnicę pozostania w kraju do najbliższego sejmu. O rezultacie swych zabiegów zawiadomili oni następnie cesarza Maksymiliana II, który listem z Linzu 6 I 1566 przekazywał im podziękowanie. Jednocześnie Dudyczowi, wysyłanemu ponownie do Polski, zalecał Maksymilian szukanie w sprawie Katarzyny pomocy właśnie u L-ego i Uchańskiego. Dn. 1 IX 1567 L., wdawszy się w zwadę z Mikołajewskimi, został przez nich rozsiekany na publicznej drodze. Sprawa ukarania winnych tego zabójstwa była sądzona na sejmie lubelskim 1569 r. L. był bezżenny.

Estreicher; Boniecki; Paprocki; – Bartel O., Do historii Brzezin…, „Reform. w Pol.” R. 12: 1956; Dembińska A., Polityczna walka o egzekucję dóbr królewskich, W. 1935 s. 159–60; Kobierzycki J., Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. 1915 1 11, 17, 19, 21–2; Kolankowski L., Zygmunt August, Lw. 1913; Kot S., Andrzej Frycz Modrzewski, Kr. 1923; tenże, Polacy w Bazylei za czasów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce, Wr.–W.–Kr. 1967 s. 183, 185, 188–9, 192; Warmiński I., Andrzej Samuel i Jan Seklucjan, P. 1906; Wierzbowski T., Jakub Uchański, W. 1895; Wotschke T., Johann Radomski und Martin Quiatkowski, „Altpreuss. Monatsschr.” Bd 52: 1916 s. 157–98; tenże, Stanislaus Lutomirski, „Arch. f. Reformationsgesch”. Jg 3: 1905–6 s. 108, 162–3, 170–1; – Acta Tom., XV; Akta Unii; Der Briefwechsel der Schweizer mit den Polen, Leipzig 1908, Arch. f. Reformationsgesch. Ergzbd III; Diariusz sejmu piotrkowskiego R. P. 1565, W. 1868 s. 61, 114, 304; Diariusz sejmu walnego warszawskiego z r. 1556/7, Kórnik, 1939 s. 158; Diariusze sejmów koronnych 1548, 1553 i 1570 r., Kr. 1872, Script. Rer. Pol, I; Dzienniki sejmów walnych koronnych… 1555 i 1558 r., Kr. 1869; Hosii epistolae, II; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1565, Bydgoszcz 1961–4 cz. 1–3; Lustracja województwa krakowskiego 1564, W. 1964 II; Lustracja województwa pomorskiego 1565, Gd. 1961; Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, Wr.–W.–Kr. 1963; Matricularum summ., IV, V 394, 818, 1700, 2866, 3653, 4771, 5936, 6687, 6808, 7128, 7242, 7241, 7851, 9163, 9308; Modrzewski Frycz. A., Dzieła wszystkie, W. 1957 III; Najstarsze synody arian polskich, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Rachunki dworu królewskiego 1544–1567, Kr. 1911, Źródła do Historii Sztuki i Cywilizacji w Polsce, I; Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, Kr. 1915; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895, Bibl. Pis. Pol., 30; Script. Rer. Pol., I 80; Trzecieski A., Carmina, Wr. 1958, Bibl. Pis. Pol., S. B nr 8; Uchańsciana, I–III; Zebrzydowskiego A. … korespondencja z lat 1546–1553…, Kr. 1878, Acta Hist., I; Źrzódłopisma do dziej. unii, cz. II, oddz. I.
Halina Kowalska.
Міхал син Міхала
Єжи Лютомирський, син Петра
В 1546 році село взяв в довгострокову оренду Єжи Лютомирський з Лютомирська із записом 30 гривень на село [22, №7455; 2]. А в 1550 році, 25 червня, він же отримав підтвердження пожиттєвої власності в короля на села Бережанку та сусідні П’ятничани [4, №942; 27]. Цей пан мав також маєтки в Сєрадській землі, а в Подільському воєводстві займав посаду збирача податків [20, с.156]. В 1565 році було проведено ревізію королівських маєтків, з цього документу дізнаємося, що село орендував пан Скорошовський, а брат Єжи Лютомирського – Станіслав мав у прижиттєвій власності лише поле. В Бережанці тоді було 20 селянських господарств, імена тих господарів: Гаврило, Андрій, Васько, Гарасим, Гаврилко, Голубець, Яцьків, Дмитро, Братко, Войтко, Стах, Лесько, Федько, Іван Ватаманів, Мартин Іванів, Іван Пантуз, Михайло Кузьмин, Антін мельник, Марчін возний, Кусько. З села сплачувались різні натуральні і грошові податки, що характерні для всіх сіл тодішнього Поділля, а саме: овес по два третинника (один третинник – 250 літрів), вартістю по 12 грошів, по чотири курки, вартістю по 2 гроші. Також давали кожного двадцятого вола, так званий податок «поволовщина», кожен віл по 4 злотих. Селяни також мусіли працювати на користь пана, а саме: орати поле, сіяти, та жати, а також звозити вирощений урожай до стодоли. Також косити сіно три дні, і складати в стоги, пильнувати греблю на Збручі і працювати біля млина. З того млина можна отримати на рік 20 злотих. Також, якщо хто з селян мав свиней чи овець, то давав десяту свиню чи вівцю. Теж саме стосовно бджолинної данини, - давали кожен десятий пень (вулик). В Бережанці також був фільварок, де мусіли працювати селяни, в 1564 році зібрали там 150 кіп жита, 60 кіп пшениці, ячменю 100 кіп, вівса 150 кіп, та 15 кіп проса [8, с.214-5]. П’ята частина частина з цього всього йшла безпосередньо панові, а решта - в королівську казну, на утримання зокрема армії. Загальна кількість жителів села мала б становити близько 120 осіб.
Під час ревізії наступного 1566 року було зафіксовано в селі православного священника, що мало б свідчити і наявність церкви. Але священник не сплатив податку, бо був «розорений» [6, c.202].
В 1567 році Єжи Лютомирський переписав село на своїх братів - Миколая та Станіслава [4,№3618].
4. Matricularum Regni Polonae summaria. P.5
6. Źródła dziejowe. T.19
8. Архив Юго-Западной Россіи. Ч.7, Т.2
20. Bialkowski L. Podole w XVI wieku: rysy spoleczne i gospodarcze. - Warszawa, 1929.
22. Matricularum Regni Polonae summaria. P.4
Станіслав син Петра
Станіслав Лютомирський, секретар королівський, суми свої на маєтку Бережанка та третю частину млина мід містом Кам’янець на річці Смотрич записує Миколаєві та Станіславові, синам Єжи Лютомирського. В Пьотркові на сеймі, квітень 1567 року
Копія: AGAD. - Mk. - Sygn.101. - f.117-117v;
Регеста: MRPS. - p.V. - №3618.



Миколай син Єжи
Збережння прав пожиттєвої власності Миколаєві Лютомирському, синові небожчика Єжи Лютомирського, артилериста Кам’янецького замку, та його дружині, доньки небожчика Станіслава Ляссоцького, підкоморія Сірадського, на село королівське Бережанку та четверту частину млина, що під містом Кам’янець на річці Смотрич. Люблін, на сеймі, 5 квітня 1569 року
Копія: AGAD. - MK. - Sygn. 105. - f.121-122;
Регеста: MRPS. - p.V. - №10087.
Станіслав син Єжи



Єжи син Миколая
Ян син Миколая



O Stanisławie plebanie Konińskim i Tuszyńskim pisze Biel. fol. 600. N. miecznik Czerniechowski z sejmu 1638. komisarz do granic. Constitut. fol. 31. Piotr i Jan starosta Kruszwicki 1648. w Płockiem. Mikołaj starosta Sieradzki żona jego Ossolińska podskarbianka nadworna koronna. N. była za Wojciechem Marszewskim. Zofia za Janem Myszkowskim wojskim Oświęcimskim.

Jan z Chełmicy miał być synem Przedbora, a jego synem miał być Mikołaj z Chełmicy, podsędek dobrzyński 1431-1441 r. Mikołaja syn Jan, był 1434 r. studentem Uniwersytetu krakowskiego i on to miał być Janem z Lutomierska, sędzią ziemskim sieradzkim 1474-1476 r. (Był sędzią zdaje się, już 1450 r.). Sędziego Jana, z Doroty Lasockiej, podkomorzanki łęczyckiej, synów trzech: Michał, Baltazar i Piotr. ¶ Michał odebrał 1508 roku od króla solą dług 260 złot. węg., nie żył już 1513 r., a pozostawił synów: Jana i Michała. Jan, dworzanin królewski, został 1543 r. podkomorzym sieradzkim, podskarbi króla młodego, burgrabia krakowski 1545 r., podskarbi nadworny koronny 1548 r., zrzekł się 1549 r. podkomorstwa sieradzkiego na rzecz brata, żupnik olkuski 1549 r., starosta łęczycki 1550 r., kasztelan brzeziński 1552 r., starosta radomski 1553 r., administrator żup krakowskich oddał ten urząd zaraz 1554 r. Decjuszowi, kasztelan rawski 1554 roku, wykupił starostwo wartskie od Jarandów 1560 roku, kasztelan sieradzki 1563 roku, zrzekł się tegoż roku burgrabstwa krakowskiego, a był i starostą stężyckim i zwoleńskim. W 1537 r. został Jan z bratem zwolniony od wyprawy wojennej, 1540 r. otrzymał konsens na wykupienie wójtostwa w Szadku, 1543 r. jest opiekunem dzieci stryjecznego brata Mikołaja, 1548 roku bawi za granicą, a zajęty służbą u młodego króla dostaje surrogatora urzędów swoich, 1554 r. przyjmuje w Warszawie posłów z Moskwy, 1563-1564 r. wyznaczony rewizorem królewszczyzn w Prusach, zlutrzał z większością rodziny, został rozsiekany 1-o Września 1567 r. na publicznej drodze przez Mikołajewskich, z których jeden został potem ścięty na sejmie w Piotrkowie. Na wykupienie starostwa wartskiego od sukcesorów kasztelana otrzymał konsens Dembiński 1567 roku (Wierzb. IV. 6815, 8088 i 8253; M. 62 f. 81; 69 f. 145; 86 f. 156; 101 f. 143; 108 f. 19; V. L. II f. 25; Wyr. Lub. 2 f. 612). ¶ Michał, łowczy sieradzki 1537 r., superintendent ceł Wielkopolskich 1547 roku, zrzekł się łowczostwa, a otrzymał po bracie 1549 r. podkomorstwo sieradzkie, którego się zrzekł 1566 r., wziął 1542 r. w zastaw część Woli Konopczyńskiej od Dzierżka, procesował się 1556 r. o młyn z mieszczanami łęczyckiemi, umarł bezdzietny tak jak i brat Jan (M. 54 f. 146; 73 f. 180; Grodz: Przed. 9 f. 418; Gr. Sieradz.). ¶ Baltazar otrzymał 1497 r. skonfiskowane dobra w szadkowskim Andrzeja Gorzewskiego (Wierzb. II. 1006). Z dzieci jego znamy tylko Mikołaja, studenta Uniwersytetu krakowskiego 1510 r. ¶ Mikołaj porzucił karjerę duchowną i zrzekł się probostwa w Warcie 1512 roku (Wierzb. IV. 1418), objął 1520 r. pisarstwo wojskowe (polne koronne), dworzanin królewski i celnik krakowski 1528 r., został wojskim większym sieradzkim 1530 r., zarazem i kasztelanem czechowskim 1549 r., a zawichoskim 1561 r. Dziedzic Krempy i Kazimierzy Wielkiej i Malej, w której sprofanował kościoły i oddał heretykom; wyznaczył 1543 r. opiekunów dzieciom w osobach żony, Zofji z Ossolińskich, stryjecznego brata Jana i innych, ugodził się 1548 r. z Żaleńskiemi o trzymane w zastawie Goszyce, Rawalowice, Krzyszowice i Marszowice, wykupił 1562 r. starostwo leżajskie od Wojciecha Sepichowskiego, nie żył już 1566 roku, a z wymienionej żony pozostawił córkę Jadwigę za Krzysztofem Komorowskim, kasztelanem sandeckim i synów: Baltazara, Piotra i Mikołaja, ur. 1543 r., zmarłego 1552 r. i pochowanego u Franciszkanów w Piotrkowie (Star. Monum). Baltazar i Piotr byli studentami Uniwersytetu w Bazylei 1558 r. ¶ Piotr, współdziedzic Olszamowic 1570 r., Paprotni i Polika 1576 r., dziedzic Suliborowic, Klewa, Pląskowic i Turowic 1577 r., umarł zdaje się, bezżenny. Baltazar, dworzanin i sekretarz królewski, starosta leżajski 1566 r. i sieradzki 1570 r., pisał się z Chełmicy, dziedzic Kazimierzy, Jakuszowic, Stradlic i innych dóbr, sprofanował kościół w Lutomiersku 1570 r., razem z bratem Piotrem ma przyznane 3,000 flor. przez Krasińskich 1569 r., ożeniony z Beatą hrab. z Tarnowa, wojewodzianką sandomierską, umarł 1587 r., pozostawiwszy córki: Beatę, Zofję i Annę, i synów: Mikołaja, Stanisława i Jana Baltazara. Ten ostatni jako przewodnik i opiekun Radziwiłłów z Birż, był z niemi 1596 r. na Uniwersytecie w Bazylei (M. 52 f. 8; 62 f. 81; 76 f. 28; 95 f. 577; 101 f. 30; 105 f. 326; 107 f. 326; 108 f. 426; 109 f. 277; 134 f. 99 i 104; 139 f. 142; Wierzb. IV. 3268, 5321, 7302, 8152 i 8237; Wyr. Lub. 2 f. 608 i 622; 15 f. 630; 19 f. 499; 49 f. 294; 78 f. 882; Zap. Lubels. 2 f. 491; Zap. Grodz. Krakows. 120 f. 1445; 121 f. 453; 135 f. 759; Paw.). ¶ Piotr sędzic Lutomirski, obecny 1500 r. na sądach we Lwowie, dworzanin królewski 1505 r., został podkomorzym sieradzkim 1506 r., otrzymał 1505 r. od króla kwit do Gdańska na 216 flor., oprawił 1513 r. żonie, Jadwidze Szczawińskiej, łowczance gostyńskiej, 800 złot. węg. posagu i wiana na dobrach wszystkich, jakie mu przypadną w dziale z synowcami, synami nieżyjących już braci jego: Michała i Baltazara, a dobra te były: Lutomiersk miasto, Wrząca, Czołczyno, Zolewo, w sieradzkim, Warszycka Wola, Byszewo, Bogdanczewo, Rosicze, Kosiec, w łęczyckim, Brzezno, Miedźwiedź i Radomice, w ziemi dobrzyńskiej. Podkomorzy umarł w początku 1532 r., a pozostawił z wymienionej żony synów: Ignacego i Stanisława; z drugiej zaś, nie wymienionej przez Paprockiego, miały być urodzone córki jego: Anna, żona Stanisława Grzywy, wdowa 1576 r., dziedziczka Radogoszczy, Kałki i Bałut, i Zofja Stanisławowa Stokowska 1579 r. (M. 28 f. 74; Wierzb. III. 2505; Wyr. Lub. 2 f. 622; Paw.; laski; Lib. Ben.). ¶ Stanisław, młodszy syn Piotra, kanonik przemyski, proboszcz koniński i tuszyński, sekretarz królewski, zlutrzał 1551 roku, następnie został kalwinem, a w końcu arjaninem i superintendentem arjańskim 1563 r., podpisał 1556 r. list do Kalwina, wysłany ze zjazdu heretyków w Pińczowie, ożenił się 1558 r. w Pińczowie z Barbarą Łaską, córką słynnego apostaty ks. Jana, umarł 1575 r., bezpotomny, według Paprockiego. ¶ Jerzy, starszy syn Piotra, student Uniwersytetu krakowskiego 1532 r., poświęcił się służbie wojskowej i był w końcu dowódcą twierdzy kamienieckiej, a podobno i chorążym kamienieckim, otrzymał 1545 r. powiększenie zapisu na Brzeżankach, a 1550 roku w dziedzictwo prawem lennym Brzeżanki, Piątniczany i Podhorce, w kamienieckim, ożeniony miał być z Potocką. Synowie jego: Mikołaj, żonaty z Zofją z Brzezin Lasocką i Stanisław, byli dziedzicami Brzeżanek 1567 r. i występują obaj 1579 r. jako sukcesorowie Jana, kasztelana sieradzkiego (Wierzb. IV. 7455; M. 78 f. 198; 101 f. 117; 105 f. 121; Wyr. Lub. 2 f. 608; Zap. Lub. 1 f. 102; Paw. i Jabł.). ¶ Stanisław, posesor Kasperowiec Horyhladów i Wołkowiec, w kamienieckim, 1589-1596 r. (Wyr. Lub. 35 f. 53), z żony, Anny Żelińskiej, córki Pawła, pozostawił synów: Pawła, Jakóba i Jana, dziedziców Kasperowiec 1610 r. i córki: Elżbietę za Hieronimem Otfinowskim 1616 r. i Barbarę, 1-o v. za Pawłem Dembskim 1610 r., a 2-o v. za Wacławem Sułkowskim 1615 r. ¶ Jakób był ożeniony 1-o v. z Katarzyną Chodorowską, 2-o v. z Elżbietą ze Strzemeskich Pawłową Zaleską 1620 r.; Jan zaś z Zuzanną Chodorowską 1622 r. (Teka W. Rulik.). ¶ Barbara, wdowa po Mikołaju i dzieci ich: Jerzy, Jan, Mikołaj, Achacy, Zofja, Elżbieta, Krystyna, Katarzyna i Barbara, dziedziczyli na Stradlicach 1598 r. Ojciec ich zatem był prawdopodobnie synem Baltazara, starosty sieradzkiego, o którym wyżej (Wyr. Lub. 75 f. 854, 876 i 981; 78 f. 790). ¶ Mikołaj z Chełmicy należał 1606 r. do rokoszu Zebrzydowskiego. Mikołaj 1610 r. ożeniony z Anną z Łabiszyna (Latalską). Piotr (?) ożeniony z Reginą Łuczylińską 1594 r. Jan, syn Piotra, 1618 i 1634 r. ma sprawy w Przedczu. N., żonaty z Agnieszką Palecką 1618 r. (Zap. Lub. 18 f. 1000; Gr. Przed. 42 f. 132; 64 f. 531 i 574; 70 f. 649), Mikołaj, żonaty z Zofją z Krzywosądzy 1610 r. (A. Kamien.). Zofja, żona Jana Myszkowskiego 1608 r. Jerzy, dziedzic Brzeżanki 1615 roku (Źr. Dziej. V). Jerzy, żonaty z Anną Błażowską 1606 r. Córka ich, zdaje się Zuzanna, żona Jana Zawadzkiego 1643-1659 roku, dziedziczka części Błażowa i Woli Błażowskiej (M. 151 f. 17 i Zs. Przem.). ¶ Jan z Chełmicy, miecznik czerniechowski 1638 r., za dzielność w wojnach przeciw Moskwie otrzymał 1625 r. horodyszcze Hajworow, 1628 r. 130 włók nad Rumnem, 1635 r. Lipowo, 1641 r. uroczyszcze Bielenicze, wszystko w województwie czerniechowskim, na prawie lennym. W 1638 r. wyznaczony z sejmu do komisji, mającej rozgraniczyć województwa kijowskie i czerniechowskie, nie żył już w Styczniu 1649 r. Córka jego, Elżbieta, wyszła za Jana Balickiego, rotmistrza królewskiego, który otrzymał w dożywocie Lipowo, zajechane i zniszczone przez Krzysztofa Gozdowskiego (M. 172 f. 169; 176 f. 165; 186 f. 280; 189 f. 40; 354 f. 27; V. L. III; 449; Pam. Wąsow.). ¶ Jerzy, syn Jana, zapisał 1630 r. oprawę żonie Marjannie (DW. 48 f. 198). Zofja z Bykowskich, żona Jakóba 1631 r. (A. Piotrk.). Samuel, elektor Augusta II-go z wileńskiego, superintendent kalwinów wileński, umarł 1717 r. N., cześnik derptski, zmarł 1738 r. Katarzyna, żona Piotra Bobrowskiego, podwojewodziego chełmińskiego 1730 r. (Gr. Tremb.). Mikołaj, syn Jana i Krystyny Mroczkównej, tytułowany cześnikiem żytomierskim, nie żył już 1750 r. Siostra jego, Zofja, była za Marcinem Kucharskim (Gr. Tremb. 71 f. 474; M. D. Wąs.).

В 1567 році Єжи Лютомирський переписав село на своїх братів - Миколая та Станіслава [4,№3618]. В 1570 році було проведено чергову ревізію королівських маєтків. Власник села Миколай Лютомирський показав ревізорам відповідний документ на власність селом, датований 1441 роком (виходить, що шляхтич Мах, це далекий предок цих Лютомирських). В селі тоді було 16 господарств, від кожного господарства, хтось повинен був відбувати панщину 2 дні на тиждень, також давали тільки по чотири курки, все як при попередній ревізії. Чиншу не платили ніякого. В селі мешкало четверо вільних, котрі нічого не платили, ні відробляли. Також було вказано, що люди сильно зубожіли (через напади татар?) [10, с.193-4]. Та село швидко відновлювалось, в 1578 році крім Лютомирського, частину села орендували пани Бузінський та Чепійовський, а податку сплачувалось з 4,5 плуга. А в 1583 році Бальтазар Дромінський купив 4 дворища в Бережанці [20, с.150]. В 1583 році в записах каменецького земського суду зустрічаємо мешканця Бережанки – Франка, що свідчить про польське осадництво [20, с.176]. 29 липня 1591 року Миколай Лютомирський отримав дозвіл від короля на передачу частини села іншому шляхтичу – Яну Чермінському в пожиттєву власність [23, №310].
4. Matricularum Regni Polonae summaria. P.5
10. Жерела до історії України-Руси. Т.7
20. Bialkowski L. Podole w XVI wieku: rysy spoleczne i gospodarcze. - Warszawa, 1929.
23. Sumariusz Metryki Koronnej: Serіa Nowa. Т.5

Перша половина 17 століття відзначилась численними татарськими нападами на наш край, під час люстрації скальського староства в 1616 році власниця села П’ятничани – Барбара Лянцкоронська скаржилась ревізорам, що село було попалене татарами в 1611 та 1613 роках, та просила щоб зменшили податок від її села. Чи нападали татари на Бережанку не зовсім ясно, бо тодішній власник села Єжи Лютомирський (напевно син Миколая) нічого такого ревізорам не казав, і сплачував в скарбницю таку ж суму як і раніше [7, с.19]. Ця ситуація, що татари оминули Бережанку виявляється дуже дивною, оскільки майже всі села в скальському старостві тоді терпіли від їх нападів, це все зафіксовано в тій люстрації. Поясненням може бути наявність в селі якихось укріплень, про це, зокрема, пишуть автори статті про Бережанку в новій енциклопедії присвяченій історії міст і сіл Тернопільщини: «на високому березі, що огинає течія Збруча, стояв замок, нині повністю зруйнований» [19, с.467]. В 1629 році в селі вже був інший власник – Миколай Стугнєв, і платив з села 117 злотих податку, що досить багато, якщо порівняти із сусідніми П’ятничанами – 35 злотих, чи Покляками – 19 злотих [7, с.192].
7. Źródła dziejowe. T.5

19. Тернопільщина. Історія міст і сіл: у 3-х томах. Том 1. – Тернопіль, 2014. – 668с.






Король підтверджує Єжи Лютомирському та його дружині Анні пожиттєве посідання села Бережанка в Скальському старостві. 5 лютого 1606 року

Копія: AGAD. - MK. - Sygn.150. - f.195-195v;
Заголовок: villa Brzezanki Georgio Luthomirski in solidum confertur.
Король дозволяє Миколаєві Лютомирському на відступлення прав на королівське село Бережанку в повіті Кам’янецькому, а також млина під Кам’янцем на користь Яна Черміньського, кам’янецького войського. Краків, 29 липня 1591 року

Копія: AGAD. - MK. - Sygn.136. - f.258v - 259;
Регеста: Summariusz Metryki koronnej, t.V, №310.



Ян Лютомирський
чернігівському мечнику, а потім і послу до сейму.
Спочатку городище Липове, яке знаходилося біля річки Ромен і мало 30 волок було надане у володіння К.Гоздовському, а у січні 1628 року Яну Лютомирському. Попри неодноразові підтвердження королем згаданих надань, Я.Лютомирський колонізаційних заходів на городищі не здійснював. У 1630 році Липове надане у володіння городельського старости та королівського покойового дворянина Криштофа Халенського.
МК 189; 38/4003
k. 40 – 41
Wilno, 24 luty 1644
Feria quinta post Dominicam Reminiscere Quadragesimalem
Król zezwala na wniesienie do akt kancelarii większej przez ręce Wojciecha
Łaskowskiego swego listu i potwierdza go.
Władysław IV za zasługi Jana Lutomierskiego (Lutomirskiego) miecznika
czernihowskiego w ekspedycjach, a zwłaszcza moskiewskiej, nadaje temuż wraz
z małżonką, oraz ich potomkom męskim Uroczyszcze Bielewice, puste i dotąd
bez posesora, w Księstwie Czernihowskim w powiecie nowogrodzkim lennym
prawem wieczystym, wraz z przynależnościami i dochodami, poza saletrami i
towarami leśnymi, wymagającymi zgody osobnej królewskiej. Posiadanie lenna
wymaga spełniania obowiązku obrony tamtejszych zamków, zaś dysponowanie
lennem, zgody króla. Warszawa 9 II 1641, dokument podpisany przez
Władysława IV i Aleksandra Trzebińskiego referendarza koronnego.
Relacja kanclerza w. koronnego J. Ossolińskiego.
j. pol. i łac.

Comments