W języku nowosłowiańskim (NS) podobnie jak we wszystkich językach słowiańskich, szyk wyrazów w zdaniu jest dość swobodny. Dla przykładu w języku angielskim, pozycja wyrazów w zdaniu informuje, czy jest to rzeczownik, przymiotnik, czasownik, przedmiot, podmiot, czy coś innego. Słowa w NS mają własne końcówki deklinacyjne i koniugacyjne, które informują o ich kategorii gramatycznej, a zatem pozycja słowa w zdaniu nie ma decydującego znaczenia. W nowosłowiańskim wyrazy w zdaniu są generalnie uszeregowane wg wzorca "podmiot-orzeczenie-przedmiot", ale reguły gramatyczne pozwalają na dość dowolne kombinacje tych elementów, aby podkreślić różne aspekty wyrażanego zdania. Tu możemy zastosować zasadę, że około 7 pierwszych słów zawiera sens zdania, które chcemy wypowiedzieć. Oczywiście słowa nie mogą być mieszane w dowolny sposób. Przykładowo jeśli jakiś przymiotnik przynależy do danego rzeczownika, to musi znajdować się w pozycji przed lub po odpowiednim rzeczowniku, a między nimi nie mogą znajdować się inne elementy zdania. Najlepiej wyjaśni to graficzny obraz przykładowych zdań na kolejnych wzorcowych diagramach. Należy się stosować do propozycji wg jednego z wzorów, ale nie należy ich mieszać. Podstawowymi elementami zdania są:
przykład 1 Veliky zajec bystro bieži okolo nas do mnogo temnego lesa. Duży zając szybko biegnie koło nas do bardzo ciemnego lasu. Standardowe zdanie: podmiot-czasownik-przedmiot:  Inny szyk wyrazów, gdzie "duży zając" jest mniej ważny niż informacja o naszym doświadczeniu (biegnie koło nas, biegnie do ciemnego lasu: Okolo nas do mnogo temnego lesa bystro bieži veliky zajec. Koło nas, do bardzo ciemnego lasu, szybko biegnie duży zając.  Tu jest przykład zdania, w którym poszczególne jego składniki są pomieszane bezsensownie: Okolo nas do lesa bystro temnego bieži mnogo veliky zajec. Koło nas do lasu szybko ciemnego biegnie bardzo duży zając.  przykład 2 Dobry student piše svojemu učitelu velike pismo na novem komputeru. Dobry student pisze do swojego nauczyciela wielkie pismo na nowym komputerze. Jeżeli będziemy chcieli bardziej zaakcentować 1) "nowy komputer" oraz 2) "wielkość pisma" niż mówić o procesie pisania i jego detalach (student, nauczyciel), możemy uporządkować to zdanie następująco: Na novem komputeru velike pismo svojemu učitelu piše dobry student. Na nowym komputerze wielkie pismo do swojego nauczyciela pisze dobry student. Zauważ, że w tym przypadku szyk wyrazów w zdaniu jest całkowicie odwrócony.  dodatek Znający matematykę stosowaną wiedzą, że te rozrysowane diagramy mogą być też pokazane jako pełny tekst z użyciem specjalnych nawiasów. Można zmieniać kolejność elementów ujętych w nawiasy, ale nie można mieszać elementów z jednego nawiasu z elementami jakiegokolwiek innego: {{veliky zajec} {bystro bieži} {okolo nas} {do mnogo temnego lesa}} {{okolo nas} {do mnogo temnego lesa} {bystro bieži} {veliky zajec}} {{dobry student} {piše} {svojemu učitelju} {velike pismo} {na novem komputeru}} {{na novem komputeru} {velike pismo} {svojemu učitelu} {piše} {dobry student}} albo z większą liczbą detali jako: {klauzula {podm. veliky zajec} {czas. bystro bieži} {prov. okolo nas} {pozost. do mnogo temnego lesa}} {klauzula {pozost. okolo nas} {pozost. do mnogo temnego lesa} {czas. bystro bieži} {podm. veliky zajec}} {klauzula {podm. dobry student} {czas. piše} {przed. D svojemu učitelu} {przed. A velike pismo} {pozost. na novem komputeru}} {klauzula {pozost. na novem komputeru} {przed. A velike pismo} {przed. D svojemu učitelu} {czas. piše} {podm. dobry student}} Język nowosłowiański i pozostałe języki słowiańskie (podobnie jak greka i łacina) operują słowami zawierającymi jednoznaczną informację gramatyczną, bez potrzeby korzystania ze stałej pozycji w zdaniu. Swobodny szyk wyrazów w tych językach może być użyty do bardziej precyzyjnej komunikacji, do wyrażenia drobniejszych szczegółów. |
lekcje >