wymowa
Polakom wymowa nie nastręcza żadnych trudności.
alfabet
Język nowosłowiański używa generalnie dwóch alfabetów: łacińskiego i cyrylicy.
Ponadto ma także zapis dostępny w alfabecie ASCII oraz alfabecie greckim. Możliwe jest także korzystanie dla własnej przyjemności, z pierwszego w historii słowiańskiego pisma: głagolicy.
W trakcie tego kursu będziemy używać alfabetu łacińskiego, z krótkim zarysem transkrypcji cyrylicą. Zwróć uwagę, że język nowosłowiański używa alfabetu łacińskiego z zaledwie trzema złożonymi, równouprawnionym znakami: č = ch = cz, š = sh = sz, ž = zh. Nie istnieją inne znaki diakrytyczne :
| Latin |
Latin |
Cyrillic |
Greek |
IPA |
przykład |
nazwa |
| a |
a |
а
|
α |
[a] |
ale
|
a |
| b |
b |
б
|
μπ |
[b] |
but
|
be |
| c |
c |
ц
|
τσ |
[ts] |
cal
|
ce |
č (cz)
|
cz
|
ц
|
τζ |
[tʃ] |
czapka
|
če (cze) |
| d |
d |
д
|
δ |
[d] |
data
|
de |
| dj |
dj |
дь
|
δι |
[ɟ] |
dzień, dźwig |
dje |
dž(dż)
|
dzh |
дж
|
δζχ |
[dʒ] |
dżem
|
dže (dże) |
| e |
e |
е
|
ε |
[ɛ]
|
sen
|
e |
| f |
f |
ф
|
φ |
[f] |
foto, |
ef |
| g |
g |
г
|
γ |
[g] |
gołąb
|
ge |
h
|
h ch
|
х
|
χ |
[x] |
loch
|
ha |
| i |
i |
и
|
η |
[i] |
pismo |
i |
ě (ie)
|
ie |
ѣ (е)
|
ιε |
[jɛ] |
sobie, jesień |
jatj (jać) |
| j |
j |
ј (й)
|
ι |
[j] |
jutro
|
je |
| ju |
ju |
ю |
ιου |
[jʊ] |
jutro |
ju |
| k |
k |
к |
κ |
[k] |
kino
|
ka |
| l |
l |
л |
λ |
[l] |
lupa
|
el |
| lj |
lj |
ль |
λι |
[ʎ] |
lilja
|
elj |
| m |
m |
м |
μ |
[m] |
manna
|
em |
| n |
n |
н |
ν |
[n] |
nos
|
en |
| nj |
nj |
нь |
νι |
[ɲ] |
koń |
enj (eń} |
| o |
o |
о (ω)
|
ο (ω)
|
[ɔ] |
owoc
|
o
|
| p |
p |
п |
π |
[p] |
piec
|
pe |
| q |
q |
к |
κ |
[k] |
kino |
kve |
| r |
r |
р |
ρ |
[r] |
rower
|
er
|
| s |
s |
с |
σ |
[s] |
set
|
es |
š (sz)
|
sz
|
ш |
σχ |
[ʃ] |
szkoła
|
eš (esz) |
| št(szt) |
szt |
щ |
σχτ |
[ʃt] |
š + t, możliwa wymowa -szcz
|
šta (szta) |
| t |
t |
т |
τ |
[t] |
to, motor
|
te |
| th |
th |
ѳ |
θ |
[θ] |
thing, teeth (w angielskich słowach)
|
the |
| tj |
tj |
ть |
τι |
[c] |
ćma
|
tje |
| u |
u |
у |
ου |
[ʊ] |
kula
|
u |
| v |
v |
в |
β |
[v] |
velociraptor
|
ve |
| w |
w |
в |
β |
[v] |
wóz |
dvojne ve
|
| x |
x |
кс (ξ)
|
ξ |
[ks] |
xero |
eks |
| y |
y |
ы (υ)
|
υ |
[i] |
y=i |
ypsilon
|
| z |
z |
з |
ζ |
[z] |
zoo
|
zet |
ž (ż)
|
zh |
ж |
ζχ |
[ʒ] |
żart
|
žet (żet) |
| ' |
' |
ъ |
' |
[ɜ̆] |
bardzo krótkie "e", prawie "y" |
jor
|
(pomocniczy znak j=ь bezdźwięczny, używany w ligaturach służący zmiękczeniu dj=дь (dź), tj=ть (ć), nj=нь (ń), lj=ль (lilja) nazywamy "jer")
Uwaga:
- Nie ma różnicy w wymowie między znakami i oraz y (podobnie jak
np. we współczesnej grece). Używamy tych dwóch liter dla tego samego dźwięku w celu wyrażenia gramatycznych różnic w rodzajach i poszczególnych przypadkach, aby uniknąć kilku homonimów. W przypadku "uproszczonej ortografii" można pisać tylko jeden znak i.
- Ligatura ie może być pisana jako ě. Ta litera jest wymawiana tak samo jak standardowe e i zmiękcza poprzedzające spółgłoski z die, tie, nie, lie do dj+e, tj+e, nj+e, lj+e. W innych przypadkach litera ta jest wymawiana jako jotowane e (dwa dźwięki j+e). Często w Cyrylicy i uproszczonym zapisie łacińskim występuje jako zwykłe e.
- Ligatura ju zmiękcza poprzedzające spółgłoski z dju, tju, nju, lju do dj+u, tj+u, nj+u, lj+u. w innych przypadkach jest wymawiana jako jotowane u (dwa dźwięki j+u).
- Kilka słowiańskich języków (słowacki, rosyjski, ...) używają samogłosek e oraz i do zmiękczania poprzedzających spółgłosek podobnie jak to robią ie oraz ju. W nowosłowiańskim to zjawisko nie występuje. Przykładowo kombinacja liter ne jest wymawiana tylko jako n+e, a nie jako nj+e, albo kombinacja liter ni jest wymawiana tylko jako n+i, a nie jako nj+i.
- Nowosłowiański ma sylabiczne l i r, które zachowują się w podobny sposób jak sylabotwórcze samogłoski np. w Sanskrycie. Są one zapisywane z pomocniczym znakiem "jor" jako 'l oraz 'r (w cyrylicy ъл i ър). Kilka współczesnych słowiańskich języków(np. rosyjski) utraciło tę funkcję i muszą być zapisywane przez kombinację r oraz l ze standardowymi samogłoskami (np. ol i or).
- Staro-cerkiewno-słowiański i podobnie współczesny polski język mają samogłoski nosowe ę=ѧ=[eⁿ] oraz ǫ=ѫ=[oⁿ] plus ich jotowane wersje. Zgodnie z ewolucją większości słowiańskich języków nie używamy ich. Jest prosta zasada konwersji samogłosek nosowych: ę=ѧ → e oraz ǫ=ѫ → u.
(język → jezyk = język, bǫdǫ → budu = będę)
- Jednakże, nowosłowiański jest językiem sztucznym i zezwala na różne rodzaje wymowy. Nie będzie błędem, jeśli przykładowo Rosjanie lub ktokolwiek inny będą wymawiać e oraz i miękko.
miękka wymowa spółgłosek
Wschodnie, a częściowo również zachodnie języki słowiańskie są znane ze swoich zmiękczeń i jotowania. Jednakże ta miękka wymowa może być problemem, szczególnie dla połudnowych Słowian i nie-Słowian. Dlatego też, nowosłowiańska fonologia utrzymuje następujące, proste zasady:
- Po miękkiej spółgłosce powinna występować samogłoska, aby ułatwić wymowę.
(nedielja = niedziela, ponedieljek = poniedziałek, burja = burza, večerja = wieczerza, kolacja)
- Jesli słowo kończy się spólgłoską bez następującej po niej samogłoski, preferujemy pisać i wymawiać to słowo twardo.
(kost = kość, radost = radość, učitel = nauczyciel)
Oczywiście miękka wymowa (i np. wschodnio-słowiański akcent) są również dopuszczalne. Te słowa mają ten sam poziom zrozumiałości niezależnie od tego, czy są one napisane i wymawiane miękko lub twardo.
(kost [kɔst / kɔsc] = kość; učitel [ʊtʃitɛl / ʊtʃitɛʎ] = nauczyciel; on jest [ɔn jɛst / ɔn jɛsc] = on jest)
- Tylko w szczególnych przypadkach, jeśli utwardzanie może doprowadzić do utraty jasności lub może stworzyć mylący homonim z innym słowem, musimy zachować miękką wymowę i zapis spółgłoskami miękkimi.
(konj = koń ⟷ kon = zakończenie; miedj = miedź ⟷ med = miód)
palatalizacja i eufonia
Języki słowiańskie są znane ze zmiękczania spólgłosek w niektórych sytuacjach tj. w deklinacjach i koniugacjach. Profesjonalnie, proces ten nazywa się palatalizacją. Nowosłowiański również ma włączone, ale w bardzo ograniczonym zakresie, tylko trzy reguły dotyczące zmiękczania spółgłósek na č, š, ž:
- k→č,
- h→š,
- g→ž.
Przykład: človiek (człowiek M), človieče! (człowieku!, człowiecze! W); prah (proch rzecz.), prašny (proszkowy przym.)
W celu nadania językowi nowosłowiańskiemu charakteru naturalnego języka słowiańskiego, musieliśmy zmienić trochę kombinację dźwięków, przez zastosowanie gramatycznych zakończeń czasowników. Dotyczy to tylko miękkich spółgłoski č, š, ž:
- cj→č,
- sj→š,
- zj→ž.
Przykład: prositi (prosić bezokol.), prosju→prošu (proszę), prosjenije→prošenije (proszenie rzecz. odsłowny).
Należy pamiętać o tym, że z powodu eufonii, ie oraz ju nigdy nie mogą być pisane lub wymawiane po c, s, z, č, š, ž. Jedynym możliwym sposobem jest zastosowanie zamiast nich ce, se, ze, če, še, že oraz cu, su, zu, ču, šu, žu.
przykład 1
(proszę posłuchać example-1.wav)
voda woda
hlieb chleb
auto samochód, auto
s'lnce słońce
človiek człowiek
muž mężczyzna, mąż
žena kobieta, żona
dietko dziecko
imaju mam
imaješ masz
imajeme mamy
veliky wielki
maly mały
doma w domu
jedin jeden
dva dwa
tri trzy
četyri cztery
pet pięć
deset dziesięć
sto sto
przykład 2
(proszę posłuchać example-2.wav)
Vsi ljudi rodjut se svobodni i rovni v svojem dostojenstviji i pravah. Wszyscy ludzie rodzą się wolni równi w swojej godności i prawach.
Oni sut obdarieni razumom i sviestju, Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem,
i treba jim jest postupati drug s drugom v duhu bratstva.i powinni postępować wobec siebie w duchu braterstwa.
(artykuł 1. preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ)
|
