In de bijlage vind je professionele teeltadviezen voor het kweken van medicinale planten, voorlopig wel alleen in de Duitse taal. In de tekst hieronder citeer ik uit het voorwoord van een bijzonder Nederlands rapport over de mogelijkheden voor het kweken van medicinale planten in serres. Medicijnen uit de kas. Een verkenning naar de mogelijkheden voor nieuwe teelten in de (glas)tuinbouw voor de markt van kruidengeneesmiddelen lonend om zwaar te investeren in onderzoek: het middel is immers al eeuwenlang in gebruik en niet patenteerbaar. Het Nederlands ministerie van VWS hanteert een strakke scheiding tussen Warenwet-producten en geneesmiddelen, terwijl er in de natuur geen harde scheidslijn tussen beide bestaat. Medicinale planten vallen daarbij vaak tussen de wal en het schip. In principe heeft de Nederlandse glastuinbouw veel te bieden aan de kruidengeneesmiddelensector: een gecontroleerde teelt onder goed geklimatiseerde omstandigheden leidt tot gestandaardiseerde producten zonder residuen van bestrijdingsmiddelen of zware metalen. In de praktijk blijkt de toegang tot de markt echter problematisch. Dit rapport geeft uitgebreid inzicht in zowel de wetgevingsaspecten als de markt voor verschillende soorten kruiden. Terwijl het ministerie van LNV een biobased economy promoot met hoogwaardige inhoudsstoffen, verbiedt de Voedsel- en Warenautoriteit het koppelen van objectieve informatie op een website aan een betrouwbaar verkoopkanaal. Tuinders die momenteel willen investeren in medicinale producten, moeten allereerst contact zien te maken met afnemers in Europa of in het Verre Oosten. Bovendien zijn de hoeveelheden vaak beperkt en houden de prijzen niet over. Inhoudssto!en uit kasafval (van bijvoorbeeld Hedera) zijn waarschijnlijk als eerste rendabel, of nicheteelten zoals Drosera (zonnedauw) en Stevia (zoetmiddel). Chinese kruiden zijn interessant omdat het om relatief grote hoeveelheden gaat; de grootste markt daarvoor ligt in het Verre Oosten. Traditional Chinese Medicin, made in Holland en verkocht in China: het is een mooie droom; niet eenvoudig te realiseren. Internationale markt voor biologische kruiden Voor de opmaak van dit rapport interviewden we verschillende ondernemers actief in de sector van de biologische kruiden. Daarnaast voerden we ook een literatuurstudie uit. Hoewel de beschikbare informatie eerder beperkt was, stelden we vast dat de markt voor de biologische kruidenteelt klein is maar desondanks talrijke mogelijkheden biedt. Frankrijk Frankrijk is een belangrijk productieland voor biologische kruiden. In 2010 waren 1472 telers en plukkers actief in de sector van de aromatische, geparfumeerde en farmacologische planten. Er werd op 4929 ha APF-planten geteeld, waarvan 1150 ha (20%) in omschakeling (50% hiervan in 1e jaar omschakeling). Vooral sedert 2006 is er een belangrijke productietoename. De biologische APF-productie vertgenwoordigt 11% van de totale franse productie en bijna 20% voor de aromatische en farmacologische planten. Naast de teelt van APF-planten worden ze ook in het wild geplukt in geografisch duidelijk afgebakende zones. Het gaat voornamelijk om pluk in erkende berggebieden en natuurparken. Het areaal wilpluk bedroeg in 2010 379 ha. Deze oppervlakte is niet opgenomen in de andere areaalgegevens voor de teelt van APF-planten. De belangrijkste productiegebieden zijn gelegen in het zuidoosten van Frankrijk, in de regio’s Rhône-Alpes, Provence-Alpes-Côte d’Azur (PACA). In deze regio’s bevinden zich 68% van het areaal aan APF-planten en 41% van de telers en plukkers. In de PACA-regio wordt vooral lavendel geteeld, terwijl de productie in Rhône-Alpes kleinschaliger en meer gediversifieerd is. In Frankrijk wordt een honderdtal verschillende APF-soorten biologisch geteeld. Lavendel (echte lavendel en hybride lavendel) is echter de belangrijkste teelt (51% van het areaal). Muskaatsalie is de 3e belangrijkste soort (252 ha), gevolgd door tijm (84 ha). Daarnaast zijn ook rozemarijn, citroenmelisse en fenegriek belangrijke gewassen. 22% van de telers van biologische APF-planten zijn verenigd in 19 producentenverenigingen. Deze verhandelen ongeveer 50% van de geproduceerde aromatische kruiden. De franse productie van APF-planten wordt internationaal erkend omwille van - het uitgebreide netwerk van gespecialiseerde telers en handelaars; - het zeer uitgebreide gamma APF-planten dat geteeld wordt; - een verregaande know-how op het vlak van teelt en verwerking (o.a. distillatie, drogen, en snelvriezen) gebaseerd op een lange traditie en een uitstekende kwaliteit; - een uitgebreid systeem voor certifiëring en traceerbaarheid van de gehele productie. In 2010 waren 237 verwerkers van biologische APF-planten actief in Frankrijk. De belangrijkste verwerkte producten zijn essentiële oliën, infusies, siropen, likeuren en aromaten. Hiertoe worden de kruiden gedroogd, gedistilleerd of diepgevroren. 2008 kende een omzet van 250 miljoen Euro in biologische cosmetica. Dit cijfer kent een jaarlijkse groei van +25%. Bronnen: L’agriculture biologique, chiffres clés - Edition 2011 – Agence Bio Panorama de la filière des PPAM biologiques - CPPARM Panorama de la filière des PPAM biologiques - CPPARM
Soort
Bioareaal
in 2010
(ha)
Evolutie
2010/ 2009
Bioaandeel
in
totaal
1e
verwerking
Belangrijkste toepassing*
Cosmetica,
parfum Voeding Farmacologisch
(mens en dier)
Belangrijkste productie van APF-planten in Frankrijk en hun gebruik in 2009
Bron: Agence Bio
* gebaseerd op kennis van de markt Zwitserland De bedrijven ‘Weleda’ en ‘Bioforce’ ontwikkelen producten van hoge kwaliteit. Ze exporteren farmacologische en cosmetische producten producten over de hele wereld. Biologische farmacologische kruiden worden breed verdeeld via natuurvoedingswinkels. Het marktpotentieel blijft goed. Van de ingevoerde culinaire kruiden en theesoorten wordt 1/3 verkocht in natuurvoedingswinkels, wordt 1/3 verwerkt en ¼ verkocht in de grote retailkanalen. Het overige deel wordt per postorder verkocht. De introductie van kruidenthee in het supermarktkanaal was zeer succesvol en er is een groot potentieel. Dit is ook het geval voor culinaire kruiden. De voorbije 6 jaren werd voor deze producten een jaarlijkse omzetstijging van 15% genoteerd. Dit is meer dan de algemene groei van de biomarkt, die op 10% wordt geschat. De inlandse productie van kruiden is onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Dit is voornamelijk een gevolg van de hoge loonkosten die een belangrijk deel uitmaken van de productiekost. Nochtans zijn er enkele traditionele en kwaliteitsvolle verwerkers zoals Ricola en Eroboristi, die op basis van inlandse en ingevoerde kruiden kwaliteitssnoep, thee, keukenkruiden en andere innovatieve producten maken. De verwerkers geven om kwaliteitsredenen (verse verwerking) de voorkeur aan inlandse en Europese leveranciers, vooral in het geval van farmacologische kruiden. Ingevoerde farmacologische kruiden komen voornamelijk uit de buurlanden. Specerijen komen uit diverse landen zoals Albanië, Sri Lanka, Indonesië, India, Marokko enz… 20% van de vraag naar theekruiden wordt ingevuld door inlandse productie. Bron: The organic market in Europe - Sippo Kruidenteelt: productie in Vlaanderen en België Volgens cijfers van het Departement Landbouw en Visserij wordt in Vlaanderen op 16 ha biologische kruiden geteeld. Hiervan is 12,2 ha in de volle grond en 3,8 ha onder glas of plastiek. Er zijn geen details gekend over het teeltareaal van diverse kruiden. Een 14-tal producenten zijn in de biologische kruidenteelt actief. Preciese cijfers over de biologische kruidenteelt in Wallonië zijn ons niet gekend. Het rapport ‘Le bio en chiffres 2011’ is op dat vlak weinig gedetailleerd. Het is evenwel de verwachting dat het areaal biologische kruidenteelt kleiner is dan in Vlaanderen. Het bedrijf ‘Le jardin de Bellecourt’ teelt biologische kruiden op 1,2 ha onder glas en een gelijke oppervlakte in de open lucht. Producenten – pluktuinen en directe verkoop Een aantal bedrijven legt zich toe op de teelt van kruiden en verkoopt ze via een zelfpluksysteem. In dit systeem oogsten de klanten zelf wat ze nodig hebben. De bedrijven ‘Kruidenkwekerij Duizendblad’ en ‘Loca labora’ zijn hier voorbeelden van. Ook ‘Goed ter Heule’ en ‘Bona Dea’ zijn zelfpluktuinen, maar zij bieden naast kruiden ook andere gewassen aan. Het zelfpluksysteem blijkt niet steeds even goed te werken. Waarschijnlijk is een gevarieerd aanbod aan groenten en kleinfruit aantrekkelijker voor consumenten. Een pluktuin met enkel kruiden is wellicht onvoldoende aantrekkelijk voor consumenten, zelfs al is de variatie aan kruiden zeer breed. Het bedrijf Loca Labora is sociaal tewerkstellingsinitiatief. De kruidenteelt is ondergeschikt aan de arbeidszorg. Er worden in hoofdzaak verse kruiden, snijkruiden, plantgoed en droge kruiden geteeld. De voorjaarsteelten betreffen culinaire en medicinale kruiden die in de serre worden geteeld. Het gaat bv. om smeerwortel, brandnetel, koekoeksbloem, teunisbloem en groenteplantjes. Deze worden voornamelijk aan particulieren verkocht. De zomerteelten worden vanaf 15 april in de volle grond geteeld. Het gaat bv. om tijm, rozemarijn, bonenkruid, koriander, dille en basilicum. Ook worden er speciale (vergeten) kruiden en groenten geteeld op vraag van restaurants, herboristen en regionale biowinkels. Voor de distributie wordt samengewerkt met o.a. Local Food express en cvba Delight. Een deel van de kruiden wordt gedroogd, een ander deel wordt verkocht in een zelfpluksysteem. Tot slot telen ze ook kruiden die ze zelf drogen en verwerken. Dit biedt de mogelijk om ook voldoende werk in de winter te voorzien. Kruiden worden gedroogd en eventueel gemengd met aangekochte kruiden. Een voorbeeld hiervan is Citroen verbena, dat gemengd met munt aangeboden wordt als thee. Dit wordt verkocht als geschenk voor de eindejaarsperiode. Het bedrijf Duizendblad startte in 2009 met een eigen kwekerij. In 2011 werd het bedrijf uitgebreid met een plukveld dat open staat voor particulieren en restaurantuitbaters. De eerste ervaringen met het plukveld wijzen op een betere verkoop aan restaurants dan aan particulieren. Wellicht zijn kruiden onvoldoende attractief om particulieren aan te trekken. Ervaringen in andere pluktuinen laat vermoeden dat een combinatie met andere producten, zoals kleinfruit (bv. aardbeien) wel succesvol kan zijn. Restaurants werken meestal op bestelling en plukken ook niet zelf, maar halen wel zelf op. Ze zijn meer geïnteresseerd in de kwaliteit van het product eerder dan in de biologische teeltgarantie. Er is ook een toenemende belangstelling van tuinaannemers voor kruidenplantgoed. Naast directe verkoop aan huis, wordt ook verkocht per postorder. Op die manier wordt de logistieke kost beperkt gehouden. Belangrijk om deze verkoop aan te zwengelen, is de uitbouw van een goede webwinkel. Producenten – eigen verwerking Een aantal bedrijven legt zich toe op de teelt van biologische kruiden met verwerking op het eigen bedrijf. Voorbeelden hiervan zijn de bedrijven ‘Loca Labora’ en ‘Netelvuur’. Er worden verschillende verwerkingstechnieken toegepast. • Drogen: gedroogde kruiden hebben een lange houdbaarheid, nemen minder ruimte in beslag, kunnen te allen tijde gebruikt worden voor andere kruidenbereidingen en hebben een volle smaak in vergelijking met verse kruiden. Bovendien is drogen een makkelijke en relatief goedkope bewaarmethode. • Productie van maceraten: de werkzame bestanddelen worden aan de plant onttrokken door middel van een plantaardige olie. • Productie van thee: dit is een waterig extract uit plantendelen. • Productie van essentiële oliën: deze worden gewonnen door distillatie. • Productie van tincturen: dit zijn extracten waarbij gebruik gemaakt wordt van alcohol of water als oplosmiddel. • Productie van hydrolaten: het gaat om een nevenproduct bij distillatie voor de extractie van essentiële oliën. Het verwerken op het bedrijf biedt de mogelijkheid om een belangrijke toegevoegde waarde te realiseren. Het nadeel is evenwel dat het zeer intensief is op het vlak van tijdsinvestering, know-how en reglementering. Bij het verwerken van kruiden zijn de kwaliteitsparameters uiterst belangrijk. Het bedrijf Netelvuur, gelegen in het Meetjesland, is een kleine onderneming waar een 20-tal aromatische kruiden voor medicinaal gebruik wordt geteeld. Hoofdteelten zijn munt, dragon, salie, bergamot en valeriaan. De meeste van deze kruiden worden op het bedrijf zelf verwerkt tot etherische oliën, hydrolaten, oliemaceraten en drogerij. Netelvuur beschikt over twee distillatieketels. De grote ketel heeft een capaciteit van 1000 liter waarin 200 kg planten kunnen worden gedistilleerd. Producenten – kruiden in pot Twee bedrijven in België leggen zich toe op de teelt van kruiden in pot. Het gaat om de bedrijven ‘Vegobel’ en ‘Le Jardin de Bellecourt’. Het bedrijf ‘Swedeponic’ is lange tijd actief geweest in de teelt van biologische kruiden in pot. De productie werd echter stop gezet in februari 2011. Een dertigtal kruidensoorten wordt courant in pot geteeld waaronder peterselie, basilicum, bieslook, dille, kervel, dragon, rucola, citroenmelisse, tijm, koriander, munt, maggie, oregano, rozemarijn, marjolein, zuring, bonenkruid, salie, selderij en stevia. De kruiden worden in potjes met teelaarde geteeld in een geautomatiseerd systeem van mobiele teeltgoten. De pas ingezaaide potten worden in de achterste rij gezet en naarmate het plantje groeit, schuift het steeds een rij naar voren. Als de plantjes in de voorste rij staan, zijn ze klaar om verpakt en verkocht te worden. Door dit systeem hoeven de medewerkers niet de hele kas door te lopen. De kruiden worden vers in de pot gecommercialiseerd, verpakt in een plastiek hoes. Hierdoor blijft het product langer vers, zowel in de aanvoerketen als thuis, en kan er continuïteit worden gegeven aan het aanbod het hele jaar door. Vegobel werd in 1995 opgericht en werkt sedert 1998 overeenkomstig de biologische productiemethode. Er wordt met 30 vaste medewerkers op 3,5 ha onder glas geteeld. Het bedrijf produceert voornamelijk voor de Belgische en Nederlandse markt. In België worden de kruiden gecommercialiseerd via de Mechelse Veilingen. In Nederland werkt men samen met Naturelle. Le Jardin de Bellecourt werd in 2004 opgericht. Er wordt op 1,2 ha onder glas geteeld met 11 VTE vaste medewerkers. Er worden ook gangbare gewassen als sla, plantgoed en chrysanten geteeld. De teelt van kruiden in pot is voornamelijk bestemd voor de Belgische en Nederlandse markt. Afzet verloopt via de meeste supermarktkanalen, gespecialiseerde winkels voor verse groenten en fruit en gespecialiseerde biowinkels. Volgens de bedrijven staan de prijzen sterk onder druk. Dit zou te wijten zijn aan een scherpe concurrentie en een beperkt aantal afnemers. Bovendien zijn de productiekosten vrij hoog (arbeid, energie, potgrond en zaad). Adviezen over de teelt van bijzondere planten, geneeskruiden en andere gebruiksplanten. Bedrijven en andere info in verband met kruidenteelt http://eten-en-drinken.infonu.nl/diversen/89044-geurige-kleurige-biologische-kruidentuin-radder.html http://www.bioforumvlaanderen.be/sites/default/files/Kruidenstudiedec2011_HR_0.pdf rapport kruidenteelt Duitse literatuur over professionele kruidenteelt Neuere gute deutschsprachige Fachbücher über den feldmäßigen Anbau von Heil- und Gewürzpflanzen gab es lange Zeit nicht, jedoch gibt es inzwischen ein umfassendes, mehrbändiges Standardwerk des Arznei- und Gewürzpflanzenanbaus, in dem das fundierte aktuelle Wissen eines sehr großen Autorenkollektivs zusammengetragen wurde und wird. Bezug über Saluplanta, je Band 79,00 € zzgl. Versandkosten und 7 % MwSt.. Externer Link
Einen sehr kompakten Überblick gibt außerdem M. Dachler und H. Pelzmann 1999. Arznei- und Gewürzpflanzen, Anbau - Ernte - Aufbereitung“, 2., aktualisierte Auflage. Österreichischer Agrarverlag, Klosterneuburg (ISBN: 3-7040-1360-9), 353 Seiten, ca. 28.-- €. Neben einem allgemeinen Teil sind kurzgefasste Anbauanleitungen für 60 im mitteleuropäischen Raum kultivierbare Arten enthalten. |